De zorg, onze helden op klompen: “Wat extra waardering zou fijn zijn”

Laatst werd een jonge vrouw met buikklachten opgenomen op de afdeling van verpleegkundige Daniëlle Bolsius (24). Ze bleek uitgezaaide darmkanker te hebben. Iedereen was er kapot van, vertelt Daniëlle. “Deze vrouw had kleine kinderen, stond midden in het leven. Tussen alle drukte door vond ik toch tijd om met haar te praten zonder mijn medische pet op. Zo kon ze haar zorgen even kwijt.”Daniëlle heeft een echt zorghart, zoals ze zelf zegt. Haar halve familie werkt in de zorg en ook zij wilde niets liever dan verpleegkundige worden. Ze werkt op de afdeling urologie-gynaecologie in het Amphia Ziekenhuis en is in augustus gestart met de intensive care-opleiding. “Je bent van betekenis op momenten dat mensen het heel moeilijk hebben. Je wilt dat ze naar huis gaan met de gedachte: ik zag ertegen op, maar die verpleegkundige trok me erdoorheen.”

Onmisbaar

De zorg is een prachtig vak, vinden Daniëlle en veel van haar collega’s, maar het is ook zwaar. Niet voor niets stopten in 2018 maar liefst 109 duizend mensen ermee. In sommige regio’s zegde zelfs 40% van de zorgverlaters het vak binnen twee jaar vaarwel. Het kabinet startte vanwege de hoge uitstroom en het personeelstekort in 2018 het actieprogramma Werken in de Zorg met plannen als meer deeltijdbanen (zodat mensen het aantal uren kunnen werken dat bij ze past), minder administratieve lasten en extra middelen voor leerwerkplekken en omscholing. Ondanks deze initiatieven zien verpleegkundigen en verzorgenden in de praktijk geen verbetering: 69% zegt dat de werkdruk juist is gestegen, blijkt uit een onderzoek onder 17 duizend leden van de beroepsvereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) in 2019.

Die cijfers zijn zorgwekkend, vindt Conny van Velden, interim-bestuurder bij V&VN. “Er is al jaren een aanzwellende roep om meer financiële waardering, om nieuwe collega’s te vinden en de huidige tebehouden. De corona-uitbraak laat zien hoe onmisbaar verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten zijn. Nederland antwoordde met bloemen en attenties, met geschenken, spandoeken en applaus. Dat was hartverwarmend. Maar vanuit het kabinet bleef het bij woorden. Daden bleven uit.”

Daarmee geeft de politiek een verkeerd signaal af, vindt Van Velden. “Ook naar de jongeren die nu nadenken over welk vak ze willen leren. Het lijkt me goed als de discussie hierover in het openbaar wordt gevoerd, zeker met de verkiezingen voor de Tweede Kamer in aantocht.”

Nauwelijks tijd om te eten

‘De helden van de zorg’, kopten de kranten de afgelopen maanden. De coronacrisis zette het vak van verpleegkundigen en verzorgenden in de spotlight, en dat is voorzichtig terug te zien in de cijfers. Het aantal aanmeldingen voor de studie hbo-verpleegkunde steeg dit jaar met 5%. Een positieve ontwikkeling, maar lang niet genoeg om te voldoen aan de – vooral door vergrijzing – stijgende vraag naar zorg. Eind vorig jaar stonden er al 39 duizend vacatures open, naar verwachting zal dit aantal in 2022 oplopen naar 80 duizend.

Dat er door personeelstekort meer fouten worden gemaakt, bleek vorig jaar uit onderzoek van RTL Nieuws onder 8431 zorgmedewerkers (van wie er zo’n 3000 werkzaam waren in een ziekenhuis). Zij zien dat er vaker personeel wordt ingezet dat (nog) niet de juiste diploma’s heeft. Ook kan het vier-ogen-principe (waarbij altijd een collega meekijkt) niet consequent worden toegepast. 1 op de 5 verpleegkundigen kreeg te maken met fouten in de medicatie: patiënten kregen een verkeerde dosis of soms zelfs de medicijnen van iemand anders.

Ook op Daniëlles afdeling is de werkdruk hoog, er zijn elke dag veel opnames en ontslagen. Zij moet alles weten van haar patiënten: voorgeschiedenis, medicijngebruik, thuissituatie. “Maar het belangrijkste is aftasten wat de patiënt nodig heeft. Hoe voelt iemand zich? Is er reden tot zorg en moet ik dat terugkoppelen aan de arts? Wat kan ik zelf bieden? Moet er iets geregeld worden voor de familie?” Soms is er nauwelijks tijd om te eten, al staat Daniëlles teamleider erop dat er iedere dag wordt geluncht.

Tijd is kostbaar

Niet alleen de politiek, ook zorginstellingen zelf moeten meer doen om de uitstroom te verminderen, vindt V&VN. Want de manier van werken en de aansturing door leidinggevenden zijn vaak genoemde redenen om de zorg te verlaten. “We willen allemaal het gevoel hebben dat een werkgever naar je luistert. Een raad van bestuur zou verpleegkundigen altijd om advies moeten vragen als ze veranderingen in de zorg willen doorvoeren.”

Al jaren met stip boven aan het lijstje met ergernissen van zorgmedewerkers: de administratieve rompslomp. Het actieplan (Ont)regel de Zorg uit 2018 was bedoeld om de bureaucratie in de zorg terug te dringen. Een meting laat zien dat de regeldruk in de algehele zorg de afgelopen twee jaar inderdaad licht daalde. Maar voor verpleegkundigen en verzorgenden is de administratieve last nog altijd hoog. De helft van hen is er dagelijks meer dan een uur van de werkdag aan kwijt, blijkt uit een peiling van V&VN onder 6221 leden (2019).

Daniëlle herkent dat. “Het is belangrijk dat degene die je dienst overneemt, weet wat er speelt, maar het is veel werk. En onze secretaresse is wegbezuinigd.” Wijkverpleegkundigen hebben er helemaal een administratieve baan naast: zij besteden volgens de peiling maar liefst dertien uur per week aan registraties. Kostbare tijd die ten koste gaat van zorg en aandacht voor patiënten, terwijl zorgmedewerkers slechts een derde van alle administratieve handelingen als nuttig bestempelt. En het kan ook anders, zo bleek toen in de coronatijd de druk alles vloeibaar maakte en er minder tijd dan gewoonlijk aan administratie kon worden besteed.

Geen vetpot

Hoe zit het met het loonstrookje? Een mbo- of hbo-verpleegkundige verdient op basis van een 36-urige werkweek gemiddeld € 42.300,- bruto per jaar. Dat is omgerekend zo’n € 3500,- bruto per maand (inclusief onregelmatigheidstoeslag, exclusief vakantiegeld en eindejaarsuitkering). Het gemiddelde salaris van een verpleegkundige komt overeen met dat van een officemanager of een medewerker logistiek. Het is hoger dan dat van een grafisch ontwerper, een pr-medewerker en een chef-kok in een middelgroot restaurant, maar lager dan het startsalaris van een leerkracht in het basisonderwijs. Voor een beginnend verpleegkundige onder de 25 jaar ligt het jaarsalaris echter een stuk lager: € 27.900,- bruto per jaar, wat neerkomt op € 2325,- bruto per maand.

Oppositiepartijen pleitten voor een salarisverhoging, maar de coalitie stelde dat er door de economische krimp en hoge werkloosheid simpelweg geen geld is voor een structurele loonsverhoging. “Het gaat niet”, zei president Rutte. “We kunnen niet en-en doen: alle salarissen laten stijgen én de economische crisis bestrijden.” Zorgmedewerkers die in coronatijd hebben gewerkt, komen wel in aanmerking voor een eenmalige bonus van € 1000,-.

Van Velden: “Die bonus is aangekondigd, maar op dit moment – eind augustus – hebben zorgmedewerkers er nog geen cent van gezien. Het loket waar de bonus kan worden aangevraagd, is nog niet eens open. En als het om een structurele loonsverhoging gaat, rennen Kamerleden van de coalitie de zaal uit om maar niet te hoeven stemmen. Zoals een verpleegkundige laatst zei: ‘Hoe zou het zijn als wíj massaal zouden weglopen als er een beroep op ons wordt gedaan?’”

Volgens de V&VN is een salarisverhoging van groot belang voor de toekomst van de zorg. Gerton Heyne, voorzitter van de beroepsvereniging, bepleitte eind juni in De Telegraaf dat verpleegkundigen en verzorgenden allemaal een schaal omhoog moeten in salaris. “Waarom zou een hbo-verpleegkundige die op de intensive care werkt minder verdienen dan een CliniClown? Als er geen betere beloning komt, blijven er tekorten, blijft de werkdruk hoog en blijven verpleegkundigen en verzorgenden weglopen.”

Daniëlle vindt ook dat het qua salaris niet overhoudt. “De onregelmatigheidstoeslag maakt het salaris interessanter, maar dan nog is het geen vetpot. Veel verpleegkundigen kunnen bijvoorbeeld geen huis kopen. Ik heb soms moeite om rond te komen.” Toch peinst ze er niet over om iets anders te gaan doen. “Ik wil er alles aan doen om te zorgen dat een patiënt zich geen nummer voelt. Dat is voor mij het allerbelangrijkste.”

De zorg in cijfers:

Van de verpleegkundigen en verzorgenden in Nederland:

…werkt 40% in een ziekenhuis

…werkt 25% in een verpleeghuis of de thuiszorg

…is 1 op de 7 man

…is 39,3% ouder dan 50 jaar Bron: CBS

ZZP’er  in de zorg

Vanwege de heersende onvrede gaan steeds meer zorgmedewerkers via een detacheringsbureau of als zzp’er aan de slag. Zo’n 10% van de verpleegkundigen en verzorgenden werkt als zelfstandige, schat Lex Tabak van SoloPartners, branche-organisatie voor zelfstandige zorgprofessionals. De meeste zzp’ers werken in de wijkverpleging. “De reden daarvan is vooral de vrijheid om te werken wanneer je wil en je werk op je eigen manier kunnen doen. Maar ook

afwisseling speelt een rol.”

Baanzekerheid

Het tekort aan zorgpersoneel biedt verpleegkundestudenten één groot voordeel: baanzekerheid. Afgestudeerde verpleegkundigen kunnen sneller aan de slag dan andere net-opgeleide beroepsgroepen. Gemiddeld zitten zij minder dan twee maanden thuis voordat ze een baan vinden in een ziekenhuis, in de wijk of in een andere zorginstelling. Bron: UWV

Tekst: Annemarie van Dijk. Beeld: iStock.