Willeke (58) had voetproblemen: “Ik had dikke, pijnlijke knobbels op mijn hielen”

De voet is een ingenieus lichaamsdeel en bestaat uit 26 botjes, 33 gewrichtjes, 107 banden en 19 spieren en pezen. Al die fijne onderdelen vormen samen een flexibele en krachtige basis voor de rest van het lichaam, maar maken de voeten ook kwetsbaar. Het maakt voeten ook kwetsbaar. Naar schatting de helft van de mensen komt met zijn of haar voeten ooit terecht bij een arts of therapeut of zou daar onder behandeling moeten zijn. Het gaat daarbij om 4 keer zo veel vrouwen als mannen. Het idee is dat dit ligt aan het dragen van verkeerde schoenen, met name krappe, strakke schoenen en de hoge hakken die vrouwen graag dragen. Maar het blijkt dat ook hormonale veranderingen minstens zo veel invloed op voetproblemen hebben.

Tijdens de zwangerschap neemt het lichaamsgewicht toe en worden de banden van het bekken losser ter voorbereiding op de bevalling. Dit gebeurt niet alleen in het bekken, maar ook in de voet, die begint door te zakken. Daardoor kunnen je voeten na een eerste zwangerschap vaak met een schoenmaat groeien. Bij volgende zwangerschappen neemt het doorzakken toe, wat een grote verandering voor de voet betekent. Ook de menopauze heeft invloed op de voeten, hormoonveranderingen en gewichtstoename kunnen leiden tot doorgezakte voorvoeten.

Op hoge hakken

In de Middeleeuwen liepen mannen op hakken en puntschoenen. Destijds hadden mannen vaker dan vrouwen een hallux valgus oftewel een scheve grote teen met een knobbelige vergroeiing. Nu zijn het vooral vrouwen die aan deze aandoening lijden. De aanleg voor hallux valgus is erfelijk, maar schoenen die smal toelopen geven de voet letterlijk een duw in de verkeerde richting. “Het gewricht waarmee de grote teen is verbonden aan de voet raakt in de verdrukking doordat het bot in de middenvoet naar buiten draait, waardoor er irritatie ontstaat bij de aansluiting van de grote teen. En dat veroorzaakt op den duur een knobbel aan één of beide voeten”, legt fysiotherapeut Ernst den Hertog uit.

Dat hoge hakken geen ideale schoenen zijn en het dragen ervan voetklachten kunnen veroor-zaken zal niemand verbazen. Een strakke of smalle schoen mag er dan elegant uitzien, hij geeft veel druk op de voorvoet waardoor er meer kans is op het ontstaan van hallux valgus. Maar het flatje en de slipper zijn niet per se beter. Bij extreem lage schoenen komt er juist weer te veel druk op de hak te staan. Deze druk kan allerlei klachten veroorzaken, vooral hakpijn (fasciitis plantaris). “Is een hak hoger dan vier centimeter, dan neemt de druk op de voorvoet enorm toe. De ideale hak is twee tot tweeënhalve centimeter hoog”, vertelt podotherapeut Maartje Mouchart.

Op ‘blote’ voeten

Tegenwoordig dragen sommige mensen graag ‘barefoot’-schoenen. Hardlopers die klachten hebben van normale hardloopschoenen, bijvoorbeeld. Zulke ‘blotevoetenschoenen’ hebben een platte, flexibele zool die de voorvoet veel bewegingsruimte geeft. Daardoor ervaar je nauwelijks verschil met het lopen op blote voeten. Mouchart: “Voor gezonde voeten is dit geen probleem, vooral als je op een bewegelijke bodem loopt als zand, grind of gras, dan train je met deze schoenen de voetspieren. Maar op asfalt of andere harde ondergronden werken ze minder goed. En heb je al een afwijkende vorm of functie van de voet, dan los je dat niet op met barefoot-schoenen. De afwijkende stand blijft en de klachten kunnen zelfs toenemen.”

Schoenen met een orthopedische zool, zoals gezondheidssandalen hebben een voetbed en geven daardoor steun, maar als dat niet de steun is die de voet nodig heeft, doet ook dit schoeisel meer kwaad dan goed. Wie voetproblemen heeft of wil voorkomen, doet er goed aan om geen modeschoenen te dragen.

Voetendokters

Orthopeden, pedicures, fysiotherapeuten, podotherapeuten en podologen, wie voetklachten heeft kan terecht bij een waaier aan specialisten. Vaak werken de verschillende therapeuten samen of verwijzen ze onderling naar elkaar. Fysiotherapeut Ernst den Hertog geeft bij acute klachten massages en oefeningen die het herstel bevorderen en erger helpen voorkomen. “Zeker bij 30 procent van de cliënten neem ik de voet mee in mijn behandeling. Ook bij knie- of rugklachten. Met behulp van echo’s bekijk ik of er sprake is van ontstekingen of verkalking in de voeten. Op basis daarvan schrijf ik oefeningen voor, bijvoorbeeld met een golfballetje. Dit kan al veel doen.” Komen de klachten terug, dan is het vaak nodig een bezoek te brengen aan een orthopeed of podotherapeut. Aangeboren voetproblemen zoals knik-, spreid- of holvoeten zijn niet te verhelpen, maar met podotherapie zijn de gevolgen voor het lichaam wel goed op te vangen.

Podotherapeut Maartje Mouchart bestudeert met geavanceerde apparatuur hoe de voeten de grond raken en de manier van lopen. Ook kijkt ze naar de gevolgen daarvan voor de knieën, heupen, rug en zelfs de schouders. Want de invloed van de voet reikt ver: “De spieren in de voet zijn verbonden met de knie, en vandaar lopen weer spieren naar de heup en rug. Daarom hebben vrouwen ook vaker problemen met de knieën, heupen en rug. We zien regelmatig dat iemand door het oplossen van voetproblemen ook van knie-, nek-, rug- en zelfs schouder-klachten afkomt. De voet is het fundament van het lichaam. Als je niet goed staat en gaat trainen, bouw je ook de spieren niet goed op. Het is heel belangrijk te zorgen dat de druk van je gewicht evenredig over het skelet en de voeten wordt verdeeld. Speciale, op maat gemaakte zolen kunnen daarbij nodig zijn.”

Mensen met voetklachten mijden sport en beweging vaak waardoor ze kunnen aankomen en hun klachten verergeren. “Hoe subtiel een klacht ook lijkt, je kunt in een negatieve spiraal terecht komen, waardoor de consequenties groot zijn. Iemand kan zelfs arbeidsongeschikt raken”, vertelt Mouchart. “Omgekeerd is het bijzonder te zien dat mensen door een behandeling weer kunnen bewegen, geen centje pijn meer hebben en zich veel beter gaan voelen.”

Hoera, steunzolen!

Een podotherapeut zal klachten vaak behandelen met een flexibele, podotherapeutische steunzool die op de persoon is afgestemd. Dergelijke zolen kunnen een uitkomst zijn. Bij-voorbeeld bij hardnekkige achillespeesklachten, waarbij pijn en zwelling het lopen belem-meren. Vooral als die niet binnen zes tot acht weken overgaan met reguliere therapie. Dan is meestal sprake van een scheve draaiing in de voet, die op te lossen is met steunzolen.

Willeke (58) liep al 20 jaar met tendinitis, een ontsteking aan beide achillespezen. “Ik had dikke, pijnlijke knobbels op mijn hielen die waren ontstaan toen ik na een periode van weinig bewegen ineens veel ging wandelen. De huisarts gaf me een injectie met corticosteroiden. Dit hielp niet, daarom werden mijn beide voeten een aantal weken in het gips gezet. Toen het gips eraf mocht hielp dat precies één dag. Ik liep door met pijn, soms ging het iets beter, vaak juist slechter. 2 jaar geleden verergerde de pijn heel sterk en raadde een vriendin een bezoek aan de podotherapeut aan. Ik kreeg steunzolen aangemeten en draag ze bijna altijd. Nu is de pijn verdwenen en van de ontstoken knobbels is niets over. De zolen zijn erg dun en passen daardoor in vrijwel elke lage schoen met flexibele zool. Die enkele keer dat ik een hakje of mooie schoen wil dragen, laat ik mijn steunzolen weg. Nu mijn klachten over zijn, kan dat best, zolang ik mijn steunzolen maar tachtig procent van de tijd draag.”

Knobbelteen

Zo’n 33 procent van de vrouwen lijdt aan hallux valgus. Meestal aan één voet, soms aan beide voeten. Zo’n kromme teen met knobbel ziet er niet alleen weinig charmant uit, hij kan ook pijnklachten geven en het vrijwel onmogelijk maken passende schoenen te vinden. Om de verkeerde stand van de voeten tegen te gaan, adviseert de huisarts in eerste instantie steunzolen of loszittende schoenen met lage hakken te dragen en voetoefeningen te doen of een nachtspalk te dragen.

Cocky Hoogeveen is fysiotherapeut en podoposturaal therapeut en ontwikkelde samen met sportpodoloog Yvonne Bontekoning een (online) voetentraining (voetentraining.nl) waarbij de hallux valgus kan afnemen of verdwijnen: “Met de oefeningen kun je de beweeglijkheid in de middenvoet verbeteren. In de training geven we ook oefeningen en tips om beter te lopen en staan. Bij hallux valgus gebruiken we hulpmiddelen zoals een brace, die ervoor zorgen dat de grote teen en de middenvoetsbeentjes weer mooi in één lijn komen. Daarmee boeken we binnen 2 tot 4 maanden goede resultaten.”

Eveline (48) volgde de online training en is blij met het resultaat. “Ik had een scheve teen waar ik graag vanaf wilde omdat ik het niet mooi vond. Dat was de belangrijkste reden, echt last had ik er niet van, dacht ik. Al een maand nadat ik was begonnen met de voetentraining, zag ik dat mijn teen rechter werd. Ook merkte ik dat ik tijdens het hardlopen geen pijn meer had in mijn knie. Die link had ik nooit gelegd.”

Soms hebben steunzolen, oefeningen en nachtspalk onvoldoende resultaat en zit er niets anders op dan de hallux valgus te opereren. Er zijn verschillende operatietechnieken waarmee de orthopedisch chirurg de scheefstand van de teen kan corrigeren. Birgit (46) liet zich opereren. “Ik was een fanatiek softballer, tot ik door ontstoken knobbels op mijn voeten zo veel pijn had dat ik mijn schoenen niet meer aankon. Ik knipte zelfs gaten in mijn softbalschoenen zodat ik ze toch kon blijven dragen. Tijdens de operatie brak de orthopeed mijn tenen en werd het overtollige bot verwijderd en een schroef geplaatst om de tenen recht te zetten. Na 6 weken in het gips waren mijn klachten voorbij, ik heb er nooit meer last van gehad.”

De 5 meest voorkomende voetklachten

• Van peesplaatontsteking of hielspoor (fasciitis plantaris) krijgt circa 10% van de volwassen op enig moment last. Behandeling vindt plaats met steunzolen en oefeningen.
• Bij doorgezakte voeten of platvoeten (pes planus) is de boog aan de binnen-kant van de voet ingezakt of verdwenen. Dit is normaal bij kinderen onder de acht jaar, van de volwassenen heeft ongeveer 10% platvoeten, zonder dat er sprake hoeft te zijn van klachten. Ontstaat de platvoet later (bijvoorbeeld door overgewicht) en zijn er klachten (pijn, vermoeidheid van de enkel), dan kunnen fysiotherapie en steunzolen helpen. Is overgewicht de oorzaak, dan is het ook nodig om af te vallen.
• Pijn aan de achillespees (achillodynie, tendinitis) is de oorzaak van 6-17% van de sportblessures. Acute klachten kunnen behandeld worden met ontstekingsremmers. Terugkerende klachten reageren goed op steunzolen, vaak in com-binatie met rekoefeningen, eventueel aangevuld met shockwavetherapie om de pijn te verminderen.
• Een zenuwbeklemming in de voorvoet (Mortonse neuralgie) is een pijnlijke aandoening meestal tussen de derde en vierde teen, vaak in combinatie met een plat-, spreid- of holvoet. Krap schoeisel is een risicofactor. De aandoening komt 10 keer vaker voor bij vrouwen. Behandelen kan met steunzolen of ontstekingsremmers.
• Scheefstand van de grote teen (hallux valgus) komt voor bij circa 33% van de volwassenen, vooral bij vrouwen, en is te verhelpen met steunzolen, oefenin-gen, een nachtspalk of operatie.

Beeld: Istock