PREMIUMdit virus is gevaarlijk voor vrouwen én mannen
8x dingen die je moet weten over HPV
Wie besmet raakt met het humaan papillomavirus (HPV) merkt daar meestal niets van. Maar het kan wel levensbedreigende gevolgen hebben. Bij vrouwen én mannen.
Van humaan papillomavirus (HPV) wordt vaak gedacht dat je het oploopt bij wisselende seksuele contacten. Maar dat klopt niet. “Vrijwel iedereen krijgt HPV. Dat merk je niet, maar de gevolgen kunnen ernstig zijn. Het virus is verantwoordelijk voor verschillende vormen van kanker”, stelt prof. dr. Ruud Bekkers. Hij is als gynaecoloog-oncoloog verbonden aan het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven en gespecialiseerd in het voorkomen van gynaecologische kanker. “Het goede nieuws is dat HPV-vaccinatie bescherming biedt. Sinds 2006 wordt in Nederland tegen het virus gevaccineerd. Meisjes en sinds 2022 ook jongens tussen de negen en achttien jaar kunnen zich kosteloos laten inenten.” De vrouwen uit die allereerste gevaccineerde groep worden volgend jaar al dertig. “We verwachten dat zal blijken dat bij deze groep kanker door HPV veel minder voorkomt.” Fijn dus dat elk jaar zo’n 70 procent van de kinderen na oproep worden ingeënt. Bekkers hoopt vurig dat dit percentage nog oploopt. Tegelijkertijd realiseert hij zich dat er altijd twijfelaars zijn, vanwege de ‘voors en tegens’ van HPV-vaccinatie. Hoewel, ‘tegens’? Daar kan de professor kort over zijn: “Die zijn er niet.”
Gevaarlijk voor meisjes én jongens
HPV is verantwoordelijk voor allerlei vormen van kanker. Baarmoederhalskanker is de bekendste, maar mond- en keelholtekanker komt evenveel voor. Veel kankersoorten door HPV zitten in de genitale streek: vagina, schaamlippen, anus en penis. Dus óók jongens lopen risico. Jaarlijks krijgen naast ruim 1100 vrouwen bijna 400 mannen kanker door HPV. Daarom worden jongens sinds 2022 ingeënt. De prik bij jongens biedt meisjes 10 tot 15 procent extra bescherming, maar er zijn dus grote voordelen voor de mannen zelf.
Ook wie seksueel niet actief is, kan besmet raken
De grootste kans op besmetting met HPV is via seksueel contact, door penetratie, via vingers of via seksspeeltjes. Maar het kan ook via de huid en speeksel. Wel moet het dan ‘naar binnen’ worden gebracht, maar dat kan ongemerkt gebeuren. Een voorbeeld: na een ‘besmette’ kus op de wang raak je ongemerkt je wang aan. Daarna ga je naar de wc en komen je vingers met het virus in contact met je genitaliën – bijvoorbeeld bij het afvegen of een tampon inbrengen. Dan kan de besmetting al een feit zijn.
Monica (49): “Rond haar negentiende had Sophie een paar keer een schimmelinfectie. Hoewel dat gangbaar is op die leeftijd liet ze bij de huisarts een uitstrijkje maken. Deze constateerde dat er HPV aanwezig was. Ook dat komt vaak voor, maar toen er een stukje weefsel werd gecheckt, bleek ze CIN 2 te hebben. Dat betekent: ‘matig afwijkende cellen’ die mogelijk kunnen leiden tot baarmoederhalskanker. Dat was schrikken. Bij Sophie haalden ze het afwijkende weefsel niet weg, omdat dit risicovol kon zijn bij een toekomstige zwangerschap. Wel is ze voorlopig elk halfjaar onder controle bij de gynaecoloog. In de tijd dat Sophie twaalf was, kwam ze als een van de eerste jonge meisjes in aanmerking voor de HPV-vaccinatie. Maar het was voor mij toen nog niet helemaal duidelijk wat het nut was van het vaccin. Daarom hebben we er toen niet voor gekozen. Achteraf had ik natuurlijk als moeder graag een andere keuze gemaakt en haar wél laten inenten. Inmiddels is ze alsnog gevaccineerd. Dat hebben we zelf betaald. Tegen andere ouders zou ik willen zeggen: geef je dochter of zoon het HPV-vaccin. En focus op safe seks, niet alleen om zwangerschap te voorkomen, maar ook om geen seksueel overdraagbare ziektes te krijgen.”
Een besmetting geeft geen symptomen
Zelfs van voorstadia van kanker hoef je niets te merken. Daarom is het bevolkingsonderzoek voor vrouwen vanaf dertig jaar ook zo belangrijk, want dat laat afwijkingen wél zien. Wel kunnen HPV-types 6 en 11 genitale wratten veroorzaken. Vervelend, maar dit leidt niet tot kanker. En kanker geeft wel symptomen. Zo móet je als vrouw aan de bel trekken bij ‘contactbloedingen’. Dat zijn bloedingen die steeds optreden bij het vrijen. Geen probleem als dat een enkele keer gebeurt, maar wie daar altijd last van heeft, moet naar de arts.
Condooms beschermen niet honderd procent tegen besmetting
Zonder condoom wordt na drie keer vrijen het virus overgedragen, mét condoom na tien keer vrijen. Ook in een monogame relatie. Waarom beschermt het niet voor honderd procent? Stel dat het HPV-virus op de schaamlippen zit – een veelvoorkomende plek. Dan komt het op het condoom en dat kan het virus vervolgens in het lichaam brengen. Ook kan het via handen op het condoom komen. Desondanks is condoomgebruik belangrijk om de kans op HPV-besmetting en op SOA’s bij wisselende seksuele contacten zo klein mogelijk te maken.
Wetenswaardig
• Wereldwijd krijgen jaarlijks 570.000 vrouwen baarmoederhalskanker en 311.000 vrouwen sterven daaraan.
• 98% van de gevallen van baarmoederhals- kanker wordt veroorzaakt door HPV.
• Sinds 2009 wordt in Nederland ingeënt tegen HPV. Het vaccin is nog altijd effectief bij deze gevaccineerden, al is nog onduidelijk hoelang het precies werkt.
• Het HPV-vaccin werkt niet tegen seksueel overdraagbare aandoeningen als chlamydia of hiv.
Roken, seks en medicijnen kunnen de kans op besmetting vergroten
Er zijn verschillende factoren die het besmettingsrisico vergroten of waardoor het ‘slapende’ virus actief wordt:
• Roken vermindert de kans op voldoende afweer, waardoor het lichaam het virus minder goed kan opruimen. Wie stopt met roken loopt na vijf tot tien jaar dezelfde kans op baarmoederhalskanker als mensen die nooit hebben gerookt.
• Hoe meer wisselende seksuele contacten, hoe groter het risico op verschillende HPV-types.
• Gebruik van afweeronderdrukkende geneesmiddelen (immunosuppressiva), bijvoorbeeld bij reumatoïde artritis, ziekte van Crohn, HIV of na een transplantatie. Niet alle huisartsen en specialisten weten dat dit soort geneesmiddelen het HPV-risico vergroot. Gebruik je deze medicatie, laat je dan al voor je dertigste testen met een uitstrijkje of HPV-test. Een positieve uitslag is reden om je wat vaker te laten controleren, zeker als je (nog) niet deelneemt aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker.
Het ene immuunsysteem ruimt het virus beter op dan het andere
Bij 80 procent van de mensen functioneert het afweersysteem zo goed dat het lichaam zelf het virus opruimt. Bij de overige 20 procent heeft het immuunsysteem er wel moeite mee, dat verschilt per persoon. Soms is de afweer tijdelijk verminderd. Ook ziekte, hoge leeftijd of medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken kunnen de afweer beïnvloeden. Mogelijk gevolg: cellen veranderen en ontsporen en dat kan leiden tot (een voorstadium van) baarmoederhalskanker. Vrouwen die eenmaal (een voorstadium van) baarmoederhalskanker hebben gehad, lopen blijvend meer risico op de diverse kankersoorten die HPV veroorzaakt. Voor hen is het dus extra belangrijk alle vervolguitstrijkjes te laten maken.
In de herkansing: alleen in 2023 nog gratis vaccinatie De groep jongeren geboren tussen 1 januari 1996 en 31 december 2003 krijgt in 2023 alsnog de mogelijkheid zich kosteloos te laten vaccineren. In januari hebben zij een uitnodiging ontvangen. Ze kunnen zelf een afspraak maken voor beide benodigde vaccinaties, waar minimaal vijf maanden tussen moet zitten. Dat betekent dat ze in het eerste halfjaar de eerste prik moeten hebben gehad, anders kunnen ze de tweede niet meer halen in 2023.
Het vaccin is niet alleen effectief bij jonge meisjes
Het vaccin werd zo’n vijftien jaar geleden gepresenteerd als ‘maagdenprik’. De gedachte was dat alleen jonge meisjes, nog niet seksueel actief en dus nog niet besmet met HPV, beschermd worden door het vaccin. Dat blijkt niet waar; ook bij ouderen biedt het bescherming. Wel beschermt het vaccin het best bij inenting op jonge leeftijd. Sterker nog: meisjes die vóór hun zeventiende zijn ingeënt, hebben later 88 procent minder kans op baarmoederhalskanker.
Inenten voorkomt ruim 5 procent van de door HPV veroorzaakte kankersoorten
Vaccineren voorkomt vele vormen van kanker en hoe jonger gevaccineerd, hoe groter de bescherming later. Zonder vaccin wordt 5 tot 8 procent van alle kankers veroorzaakt door HPV. Een prik voorkomt afwijkingen bij 70 procent van de mensen, variërend van genitale wratten tot kanker. Helaas zijn er ook zeldzamer virustypes die niet in het vaccin zitten. Ook deze veroorzaken soms kanker. Omdat HPV geen klachten geeft, is het bevolkingsonderzoek essentieel. Zeker omdat de meeste vrouwen geen vaccinatie hebben gehad. Vanaf dertig jaar krijgen zij elke vijf jaar een uitstrijkje. Dit wordt gecheckt op de aanwezigheid van dertien ‘hoog-risico’-types HPV die kanker kunnen veroorzaken. Het duurt gemiddeld tussen de tien en twintig jaar voordat een voorstadium zich ontwikkelt tot kanker. Wie elke vijf jaar deelneemt, is er dus meestal op tijd bij.
Wat is HPV?
Humaan papillomavirus (HPV) is een zeer besmettelijk virus dat vrijwel iedereen oploopt. Van de maar liefst 140 types zijn HPV-type 16 en 18 de gevaarlijkste. Samen veroorzaken ze 70 procent van alle kankersoorten door HPV, waarvan baarmoederhalskanker de bekendste is.
HPV-vaccinatie
Het HPV-vaccin zit in het Rijksvaccinatieprogramma voor meisjes en jongens tussen de negen en achttien jaar. De vaccinatie bestaat uit twee prikken. Het voorkomt bij vrouwen 74 procent kans op kanker door HPV, bij mannen 81 procent.
Is het vaccin veilig?
Het vaccin is zeer veilig. Er is nooit iemand overleden door dit vaccin. Ook is er geen enkel verband tussen HPV-vaccinatie en langdurige klachten, zoals auto-immuunziekten, chronische vermoeidheid of onvruchtbaarheid.
Lees op libelle.nl/hpv het verhaal van Amir, die op 47-jarige leeftijd keelkanker kreeg door HPV.
Fotografie: Getty Images. | M.m.v. prof. dr. Ruud Bekkers
