PREMIUMGezondheid
Dít doen hormonen als je 30-40-50-60 bent
Stofjes met enorm veel impact, dat zijn hormonen. Ze zorgen voor groei en voortplanting, maar bepalen ook je humeur en de dikte van je haar. Goed nieuws: bijsturen kan én mag.
Ons lichamelijk functioneren is bijna helemaal hormoon-gerelateerd. De ruim honderd (!) hormonen die we hebben, worden geproduceerd in klieren op verschillende plekken in het lichaam. Via het bloed komen ze op de juiste plaats terecht, en hun werkdomein is breed. Zo regelen ze de stofwisseling, de groei en de voortplanting.
Meteen vanaf je geboorte gaat de hormoonfabriek aan de slag, met als voornaamste product het groeihormoon somatotropine. Dit hormoon wordt aangemaakt in de hypofyse, een piepkleine klier onder in de hersenen, circa één centimeter groot, dat overuren gaat draaien rond de puberteit. Voor de lichamelijke veranderingen in die periode zijn de geslachtshormonen verantwoordelijk. Meisjes merken dat soms al vanaf hun negende.
Dankzij estradiol vindt borstgroei plaats en ontwikkelt de baarmoeder zich. Ook jongens hebben een snufje van dit vrouwenhormoon, terwijl meisjes op hun beurt wat testosteron aanmaken, het ‘mannelijk’ geslachtshormoon. De geslachtshormonen veroorzaken ook de groeispurt, de stemmingswisselingen (van korte lontjes tot jubelstemming) én die vreselijke jeugdpuistjes. Eenmaal 18 zijn de hormonale levensfasen in te delen in de categorieën 18-40 jaar, 40-50 jaar, 50-60 jaar en vanaf 60 jaar. Wat kunnen we verwachten?
Alles is in tópconditie
Voor veel mensen is dit de tijd van leven, de periode waarin je gaat studeren, werken, een gezin starten. Fysiek verkeert je lichaam in deze periode in topconditie, ondanks én dankzij die o zo belangrijke hormonen die oeverloos huishouden.
PMS
Vijf procent van de vrouwen tussen de 15 en 45 jaar heeft last van het premenstrueel syndroom: pijnlijke borsten, een opgeblazen gevoel, extreme prikkelbaarheid of stemmingswisselingen. De klachten beginnen één à twee weken voor de menstruatie en verdwijnen zodra de ongesteldheid begint. Het verband met hormonen is duidelijk, de oorzaak helaas niet. Soms wordt verandering van leefstijl, voeding of cognitieve gedragstherapie aangeraden. Ook een spiraaltje of de anticonceptiepil kan helpen tegen deze klachten. Huisartsen adviseren de combinatiepil (levonorgestrel en ethinylestradiol). Omdat sommige pillen de kans op trombose of longembolie verhogen, is het verstandig om dit risico met de dokter te bespreken. In specifieke gevallen kan een SSRI-antidepressivum uitkomst bieden.
6 groepen
Er zijn zes hormoongroepen. De groeihormoongroep zorgt voor een groot en sterk lichaam. Dankzij de geslachtshormoongroep kunnen we ons voortplanten, de groep van de borstvoeding regelt dat we melk produceren. De schildklierhormoongroep bepaalt het tempo van je lichaam. Met behulp van de stresshormoongroep kunnen we lichamelijke en geestelijke stress aan. Tot slot zorgt de water- en zoutgroep voor de vochthuishouding van het lichaam.
De (pre)menopauze is begonnen
Hartkloppingen, slaapstoornissen, zweetaanvallen of concentratie- problemen. Is het de overgang? Overspannenheid? Een burn-out? Het kan allemaal, want er is een grote overlap in klachten. Belangrijk: zorg eerst voor genoeg beweging en ontspanning en denk pas aan een hormoonprobleem als dit soort klachten ondanks een gezonde en ontspannen leefstijl blijft bestaan. Overgangsklachten veroorzaken een derde van het ziekteverzuim. Bovendien is de kans op depressieve periodes twee tot vier keer vergroot tijdens de overgang.
Van hormoonpleister tot -spray
Hormoonsubstitutietherapie (HST) kan een welkome oplossing zijn voor het oestrogeentekort. Afhankelijk van het type klachten zijn er diverse mogelijkheden: hormoonpleisters, -pillen, -crème en zelfs -spray. Deze producten bevatten oestrogenen die gecombineerd worden met een progestageen, die laatste als bescherming tegen baarmoederkanker. Voor vrouwen die geen baarmoeder (meer) hebben is de toevoeging progestageen dus niet nodig. Bij alleen vaginale overgangs-klachten zoals droogheid en jeuk kunnen artsen lokaal werkende crèmes of pillen adviseren. Bij een vroege menopauze, als je jonger bent dan 40 jaar, is hormoonvervangende therapie heel belangrijk vanwege het risico op hart- en vaatziekten en bot-ontkalking (osteoporose). HST helpt de bloedvaten soepel te houden en gaat plaquevorming tegen, wat meespeelt bij aderverkalking. Daarnaast ondersteunt hormoontherapie het behoud van de mineraalbotdichtheid. Als je geen hormonen mag of wil gebruiken, kun je kijken op vrouwenindeovergang.nl. Daar staat uitgelegd wat de alternatieven zijn, van leefstijladviezen tot plantaardige (fyto)oestrogenen. Helaas heeft onderzoek uitgewezen dat de bewijskracht en het effect van niet-hormonale behandeling laag is.
Huid & Haar
Het lichaam wordt beïnvloed door veranderende hormonen, ook je huid en haar. Afnemend oestrogeen dunt de haardos uit en ook hoge cortisolspiegels en te veel of te weinig schildklierhormoon kunnen haaruitval veroorzaken. In het uiterste geval kunnen haren zelfs met bosjes tegelijk uitvallen – maar dat kan ook te wijten zijn aan stress. Daarom geldt ook hier: zorg eerst voor een gezonde en ontspannen leefstijl en denk pas aan een hormoonprobleem als de haaruitval desondanks blijft bestaan. Wanneer haaruitval wordt veroorzaakt door een tekort of overschot aan hormonen, herstelt het vaak na de juiste behandeling van het hormoonprobleem. Een overschot aan ‘stresshormoon’ cortisol veroorzaakt vaak een dunner wordende huid die gemakkelijk gaat bloeden. Te veel schildklierhormoon zorgt voor een zweterige huid. Is de huid te droog, dan kan het schildklierhormoongehalte juist weer te laag zijn. Wordt de gezichtshuid ineens ontsierd door snor- of baardharen of puistjes, dan kan dat samenhangen met een relatief hoog testosterongehalte.
Menopauze of overgang
De termen overgang en menopauze zijn verwarrend. Het zit zo: de menopauze is één vast moment, namelijk dat van de laatste menstruatie. Dit moment is pas een jaar later vast te stellen. De jaren rond die menopauze vormen de overgang, daarin gaat de verhouding tussen de hormonen schommelen. Omdat de eitjesvoorraad opraakt, wordt er steeds minder oestrogeen geproduceerd. Beruchte gevolgen van een oestrogeen-tekort zijn opvliegers, stemmingswisselingen, slapeloosheid, haaruitval en vaginale droogheid.
Hongerhormoon
Dat weinig slapen ongezond is, weten we. Dat je er mogelijk zwaarder van wordt, is minder bekend. Dat zit zo: wie erg kort slaapt – minder dan vier uur per nacht – krijgt een hoger niveau van het hongerhormoon ghreline en een dalend leptine-niveau, verantwoordelijk voor het verzadigingsgevoel. Mogelijk gevolg: snaaien overdag en toename van eetlust en gewicht.
Rond de zwangerschap
Vrouwen die zwanger willen worden, moeten tot zeker de tiende week foliumzuur (vitamine B11) slikken. Deze vitamine maakt het lichaam niet zelf aan, maar hij is essentieel voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel van de ongeboren baby. Eenmaal zwanger wordt menige aanstaande moeder moe en misselijk, met ‘dank’ aan hét zwangerschapshormoon hCG, dat het embryo helpt ontwikkelen. Soms helpen bepaalde voedingsmiddelen tegen die misselijkheid, maar een echte oplossing is er niet. Het oestrogeengehalte is hoog tijdens de zwangerschap. Oppepper voor de haardos, maar vooral een stimulans voor de doorbloeding (blozend zwanger!), de groei van de baarmoeder, melkklieren en borsten. Na de geboorte daalt de oestrogeenspiegel. Resultaat: kraamtranen en (vaak) haaruitval.
Volop in de overgang
Het is nu echt overgang wat de klok slaat. Als je hormoonsubstitutie- therapie (HST) overweegt, twijfel je misschien vanwege vermeende risico’s op bijvoorbeeld borstkanker. Maar kortdurend gebruik van hormoonsubstitutie geeft in het algemeen geen grotere kans hierop. We weten inmiddels dat het risico op borstkanker als gevolg van overgewicht of roken vele malen groter is. Wel zijn er voorwaarden: geen hormonen als er borstkanker in de familie voorkomt, start ermee binnen tien jaar na de laatste menstruatie en met gebruik van het juiste progestageen: dydrogesteron of progesteron. Na vijf jaar hormoontherapie is de kans op borstkanker wél licht verhoogd, dus liever niet langer dan dat. Ook de gewone anticonceptiepil wordt nog door huisartsen voorgeschreven bij overgangsklachten, maar HST heeft de voorkeur – tenzij de pil ook dient als voorbehoedsmiddel. HST is namelijk lichter gedoseerd en geeft daardoor een lager risico op trombose. Net als de pil verlaagt HST het risico kans op hart- en vaatziekten en biedt bescherming tegen osteoporose, (botontkalking).
Voor je libido
Testosteron is ook bij vrouwen het belangrijkste hormoon van dienst als het gaat om het libido. Dit kan negatief worden beïnvloed door andere hormonen (zoals een verhoogd prolactinegehalte – eigenlijk het borstvoedingshormoon), door stress en te weinig slaap. Lichaamsbeweging vergroot juist de zin in seks. Het bewegen zelf verhoogt het testosteron, maar wie daarnaast overgewicht aanpakt, heeft dubbele winst. Vetcellen zetten namelijk testosteron om in oestrogeen. Door afvallen wordt die omzetting verminderd. Het toegenomen testosteron-gehalte is goed voor je seksuele verlangen, spieropbouw en stemming. Een te laag lichaamsgewicht is juist niet goed voor de hormonen.
Gezonder leven
De app Your World laat je experimenteren met gezonde nieuwe gewoontes.
your-world.nl
Na de overgang
Omdat het bindweefsel en slijmvlies van onderbuikorganen door oestro-geenafname dunner worden, kunnen vrouwen van boven de 60 meer last krijgen van urine- en blaasproblemen. Ze moeten vaak meteen naar de wc als ze moeten plassen, soms wel twintig keer per dag. Dit wordt wel een overactieve blaas genoemd. Ook krijgen ze vaker blaasontstekingen of een branderig gevoel bij het plassen. Gespecialiseerde fysiotherapie kan helpen bij urineverlies, net als medicatie, zoals een zwakwerkend oestrogeen. De veranderingen die zijn begonnen tijdens de overgang zetten door. Meestal verdwijnt de taille wordt het haar grijs en kun je minder zin hebben in seks. Door osteoporose neemt het risico op botbreuken toe en zakken de wervels in. Veel vrouwen van 70 jaar hebben nog maar de helft van hun botinhoud door osteoporose. Het advies voor deze leeftijdsgroep is om geen reguliere HST te geven omdat bloedvaten mogelijk al beschadigd zijn, waardoor het risico op trombose, herseninfarct of dementie toeneemt. Boven de 60 zijn hart- en vaatziekten bij vrouwen doodsoorzaak nummer 1. De bescherming die oestrogenen ooit aan aderen, bloeddruk en cholesterol gaven, is grotendeels weggevallen. Het goede nieuws: ondanks deze onvermijdelijke gezondheidsklachten voelen veel ouderen zich gelukkiger dan toen ze jonger waren. Het merendeel is mentaal vitaal.
Buikje?
Hormonen bepalen ook de vetverdeling op je lichaam. Cortisol zorgt voor meer buikvet, terwijl groeihormoon juist buikvet tegengaat. Oestrogeen zorgt voor vrouwelijke vormen, dus voor vet op billen en borsten. Na de oestrogeendaling in de overgang komt er vaak minder vet op billen en borsten, en wat meer op de buik. Een gezonde leefstijl is de beste remedie tegen dat buikje. Beweging bevordert de aanmaak van testosteron, wat een strakkere buik stimuleert. Naast buikvet kan ook ‘vocht in de benen’ worden veroorzaakt door de hormonen, bijvoorbeeld oestrogeenschommelingen in de week voor de menstruatie of na de overgang. Het devies is wederom: bewegen. Dat bevordert vochtafvoer uit de benen. Wel teleurstellend kan zijn dat sporten leidt tot hogere cijfers op de weegschaal, maar dat komt gewoon doordat spieren meer wegen dan vet. Bonus: spieren zijn de vetverbrandingsmotor van het lichaam, dus tussen het trainen door werkt die motor extra mee aan calorieverbranding.
Waar komen die hormonen vandaan?
Dr. Laura de Graaff-Herder, internist-endocrinoloog (hormoonspecialist) in het Erasmus MC Rotterdam, licht toe: “Twee belangrijke hormoonfabrieken zitten in de hersenen: de hypothalamus en de hypofyse. De eerste regelt je slaap, je lichaamstemperatuur en je eetlust én stuurt de tweede grote hormoonproducent aan: de hypofyse. De voor- en achterkwab produceren verschillende hormoongroepen, elk met hun eigen functie.”
Wij hebben alle informatie én de antwoorden op de meestgestelde vragen over de overgang bij elkaar gezet.
Kijk op: libelle.nl/overgangsdossier
Met dank aan: Dr. de Graaff-Herder (internist-endocrinoloog Erfelijke en Aangeboren aandoeningen, Erasmus MC Rotterdam), Dr. Oosterhof (gynaecoloog, Bergman Clinics), Vrouw Heerenveen, Rooseveltkliniek Delft. | Bronnen: vrouwenindeovergang.nl, thuisarts.nl, trimbos.nl
