Dit is waarom lezen écht gezond is

Avonturen beleven, nieuwe mensen leren kennen, verre reizen maken… Het kan allemaal zonder de deur uit te gaan. Gewoon, door een boek open te slaan. Schrijfster Manon Sikkel pleit voor (meer!) lezen.

Voor sommige mensen is het lezen van een boek leuker dan vakantie. Verdwijnen in een boek, je laten meeslepen door een verhaal en ten slotte soms met weemoed afscheid nemen van personages die ongemerkt even je beste vrienden waren. Ondanks de soms sombere berichten over ontlezing is Nederland een land van lezers. Vorig jaar kochten we per hoofd van de bevolking gemiddeld 2,5 boek, dat is het hoogste aantal in meer dan tien jaar. Tijdens de coronacrisis zijn meer Nederlanders gaan lezen; driekwart van de Nederlanders van 15 jaar en ouder zei in het najaar van 2021 weleens boeken te lezen. Met name 15 tot 24-jarigen gingen meer lezen. Goed nieuws, zeg ik als schrijver.

Steengoed plan

Ik ben kinderboekenschrijver, maar net als alle schrijvers ben ik ook een lezer. Ik durf te wedden dat alle schrijvers begonnen zijn als veel-lezers. Dat we als kind allemaal in bed lagen met een boek onder de dekens, om met een lampje stiekem door te lezen als we eigenlijk al moesten slapen. Ik was als kind een dagelijkse bezoeker van de bibliotheek in Hilversum, een oude witte villa boven op een ‘berg’. Ik verslond boeken. Op een dag, ik was toen elf jaar, had ik alle boeken van de kinderafdeling gelezen. Trots ging ik naar de mevrouw van de bibliotheek om te vertellen dat ik klaar was. Ik had alle boeken uit. Ze knikte vriendelijk, verschoof de bril die aan een ketting op haar buik hing en ging door met boeken op een ijzeren kar zetten. Ik vroeg of ik misschien de boeken van de afdeling voor grote mensen mocht lezen. Ik zag direct dat daar veel meer aanbod was. Ze vroeg hoe oud ik was, schudde haar hoofd en zei dat ik moest wachten tot ik twaalf was.

Die middag verzon ik een plan. Een steengoed plan. Ik ging met mijn spaargeld naar een tweedehands boekwinkel en kocht het dikste boek dat ik kon vinden. Het kostte maar vijftig cent. Vol goede moed begon ik daarna met het lezen van Konsalik.

De wereld zien

Na een jaar dikke saaie boeken lezen mocht ik eindelijk naar de volwassen afdeling van de bibliotheek. Ik ontdekte Remco Campert en was direct verkocht. Dat iemand zo grappig kon schrijven! Ik las alles van hem. Daarna las ik andere schrijvers, boek voor boek. Tolstoi, Proust, Balzac, Hermans. Maar hoe ik ook genoot van al die prachtige verhalen, ik miste de blik van een vrouw. En de boeken van de schrijfsters die ik las, sloten niet aan bij de geëmancipeerde vrouw die ik aan het worden was. Tot ik Fay Weldon ontdekte. Eindelijk een schrijfster om wie ik net zo hard kon lachen als om Remco Campert.

Eind jaren tachtig vertrok ik naar Londen om een jaar literatuurwetenschap te studeren. Een stoffige professor probeerde ons het verschil bij te brengen tussen échte literatuur en dat wat hij pulp noemde. Daar raakte hij mij kwijt. Want ik wilde geen échte literatuur lezen, maar ook geen pulp. Ik wilde spannende verhalen lezen, meegevoerd worden door personages die als mijn vrienden voelden. Ik wilde reizen in verhalen, de wereld zien. De boeken die vergezichten boden op de wereld buiten en tegelijkertijd een spiegel waren voor de vrouw die ik werd, vond ik niet. Nu wel. Want om boeken te vinden die bij mij passen, weet ik nu, moet ik te rade gaan bij de mensen die mij kennen. De boekwinkel, mijn veel-lezende vriendin, mijn moeder.

Andere hersengolven

Dat ik lezen leuk vind, is mooi meegenomen voor mij. Want lezen is ook nog eens gezond, blijkt uit onderzoek van Yale University. Het lezen van fictie vermindert stress, en stress draagt bij aan allerlei ziektes en aandoeningen, zoals hersenbloedingen en hartaanvallen. De Universiteit van Sussex ontdekte in 2009 dat lezen stress met 68% kan verminderen. Het zou zelfs rustgevender zijn dan wandelen of muziek luisteren. Proefpersonen die een boek of krant lazen, kregen al na zes minuten een lagere hartslag en minder spierspanning. Volgens de onderzoekers was één verklaring dat je niet tegelijkertijd kunt lezen en aan je dagelijkse problemen denken. Alleen dat al zorgt voor minder stress-hormonen. Interessanter was dat lezende proefpersonen andere hersengolven lieten zien tijdens het lezen, alsof ze een ander bewustzijn hadden. Iets wat bekend is van mensen die mediteren of bidden.

Het is verleidelijk om alle gezondheidsvoordelen van lezen op te noemen, zoals betere kwaliteit van slaap en minder kans op dementie, maar je moet van lezen houden om het leuk te vinden. En van lezen houden is makkelijk als je het juiste boek weet te vinden. Jarenlang werd de literatuur gedomineerd door mannen. In de afgelopen vijfendertig jaar waren er slechts acht vrouwen die het boekenweekgeschenk schreven, terwijl de meeste lezers van fictie vrouwen zijn. Geen wonder dat je op bol.com vrijwel alleen vrouwelijke auteurs tegenkomt als je naar de meest gelezen boeken zoekt. Lucinda Riley, Annejet van der Zijl, Rachel van Charante, Tracy Rees, Delia Owens, Esther Gerritsen, Marion Pauw, Mathilde Hoekstra, Saskia Noort en Janneke Siebelink, om er maar een paar te noemen. Hun boeken staan regelmatig in de bestseller-top-zestig van best gelezen boeken die de CPNB wekelijks publiceert.

Vingers omhoog

Als kinderboekenschrijfster bezoek ik geregeld basisscholen. Wanneer ik in groep drie vraag wie er van lezen houdt, gaan alle vingers omhoog. Elk kind dat net heeft leren lezen, houdt ervan. Wie leert lezen, krijgt toegang tot een wereld die rijk is aan verhalen. Voor elk kind is dat een feest. Wanneer ik in groep vier vraag wie er van lezen houdt, is er altijd wel een kind dat de schouders ophaalt. Dat is het kind dat misschien net niet het boek heeft gevonden dat bij haar of hem past. Of een kind dat door welke problemen dan ook niet de rust heeft gevonden om te verdwijnen in een verhaal. Elk jaar daarna zijn er meer kinderen die zeggen dat ze niet van lezen houden, met als hoogtepunt de paar kinderen in groep acht die zeggen dat ze lezen stom vinden.

Ik zou ze willen vertellen dat ik door mannelijke schrijvers heb leren kijken door de ogen van een man. Dat ik met het lezen van boeken van overleden schrijvers terug in de tijd kon. Dat ik door het lezen van Het zoutpad een tocht langs de Engelse kust kon maken onder erbarmelijke omstandigheden zonder ook maar een seconde buiten te zijn geweest. Boeken gaan niet over het lezen van letters. Boeken zijn verhalen. Verhalen die ons verbinden met anderen. Met vroeger en nu. Die ons leren kijken door de ogen van anderen, waardoor we milder worden en problemen leren oplossen. Een roman biedt gratis reizen voor iedereen.

Jong geleerd

Met mijn enthousiasme over lezen bereik ik helaas zelden de kinderen die het plezier in lezen zijn kwijtgeraakt. Ooit stond ik voor een groep acht in Amstelveen waar ik een meisje aanbood dat ze mijn boek mocht hebben. Ik zou mijn e-mailadres er achterin zetten, en zodra ze het boek niet meer leuk vond, moest ze mij vertellen op welke pagina dat gebeurde. Ik glimlachte bij het idee dat ik juist dit meisje een boek zou geven dat haar op het lijf was geschreven, met het e-mailadres van de schrijfster achterin. Maar ze keek me aan en vroeg: “Waarom zou ik uw boek lezen?” Ik stamelde iets over dat ik benieuwd was naar haar mening en dat lezen goed voor je is. Ze schudde haar hoofd en zei: “Ik hoef niet te lezen want ik ga later toch bij de MediaMarkt werken.” Van alle kinderen die ik heb ontmoet tijdens mijn tournee als schrijfster is zij mij het meeste bijgebleven. Ook als je bij de MediaMarkt werkt, kun je genieten van lezen, maar dat heb ik haar toen niet verteld.

Mensen die niet van lezen houden zijn er genoeg. Toch ben ik ervan overtuigd dat je met het juiste boek iedereen aan het lezen kan krijgen. Regelmatig ontmoet ik mannen die nooit lazen, tot er boeken verschenen over bekende voetballers of autocoureurs. Ineens hadden ze het boek van Martin H., de moordenaar van Klaas Bruinsma, op hun nachtkastje liggen (en ze lazen het ook!). Ik ontmoet vrouwen die alle Zeven Zussen-boeken hebben gelezen, die het ultieme sprookje Lampje ontdekten. Mensen die door ’t Hooge Nest van Roxane van Iperen weer veel-lezers werden. Het succes van deze boeken is dat ze de lezer raken, in vervoering brengen, herkenning of actie bieden.

Verhalenvertellers

Misschien zijn we allemaal het kind geweest dat onder de dekens met een zaklantaarn dat ene boek wilde uitlezen. Het kind dat dromerig bij vader, moeder, opa, oma of de juf zat en ademloos luisterde naar de mooiste verhalen. Diep vanbinnen zijn we immers allemaal verhalenvertellers. Verhalen over vroeger, over andere mensen, over liefde, voorspoed en geluk, over verdriet, angst en hebzucht. Wie toegang wil tot die verhalen, moet zo jong mogelijk beginnen met lezen. Dat gaat het beste in een omgeving waar meer mensen lezen. Dus geef het goede voorbeeld en wees een gelukkige lezer. Laat die telefoon in je tas zitten, ga op een bankje in de zon zitten en lees een boek. Grote kans dat iedereen naar je lacht.