Gastvrij zijn is leuk, maar hoe houd je het vol?

Het spreekwoord ‘een gast en een vis blijven maar drie dagen fris’ zegt het al: ook op gastvrijheid zit een houdbaarheidsdatum. Wanneer vraag je de sleutel met goed fatsoen terug, vraagt journalist Francisca Kramer zich af.

Katja (53) en haar vrouw Mirjam hoefden geen ­seconde na te denken. Natúúrlijk kon Timo, de zoon van goede vrienden, tijdelijk bij hen wonen. Toen hij in Amsterdam ging studeren en er niet direct een kamer kon vinden, boden ze het zelf aan. In hun huis was plek genoeg en met de trein was hij zo op de universiteit.
Katja: “De eerste paar weken waren gezellig, Timo kookte geregeld en ging braaf naar college. Maar toen veranderde er iets. Opeens lag er kleding van zijn damesbezoek in de badkamer, inclusief strings met inlegkruisjes. Timo bleek Tinder te hebben ontdekt en ontving vrijwel dagelijks een nieuwe date. Laat ik het erop houden dat ons huis gehoriger is dan we dachten. Na zijn zoveelste date heb ik toch gezegd dat hij niet meer terug hoefde te komen.”

Grenzen stellen

Je huis openstellen voor gasten kan heel leuk zijn, maar het succes valt of staat met het stellen van grenzen. Hoe groot je hart ook is, de meeste mensen waarderen het niet als er slordig met hun spullen wordt omgegaan en zijn erg gesteld op hun privacy. Zelfs ouders in huis nemen als ze hulpbehoevend worden, is iets waar veel mensen niet aan moeten denken. Tot de jaren zeventig gebeurde dat nog geregeld, ook vanwege gebrek aan goede zorg en omdat het min of meer werd verwacht. Door individualisering, toegenomen welvaart en het langer gezond blijven, lijkt nu eerder het omgekeerde aan de gang: ouders die in een kleiner huisje op het erf of in de tuin van hun kinderen wonen en bijspringen met het zorgen voor de kleinkinderen door op te passen of te koken. Een goed concept, maar ook dit werkt alleen als grenzen duidelijk worden aangegeven. Diverse gezinstherapieën komen voort uit de theorie van de Hongaars-Amerikaanse psychiater Iván Böszörményi-Nagy (1920-2007). Hij stelde dat het al dan niet klaarstaan voor familie afhangt van cultuur, opvoeding en vooral loyaliteit. Hoe sterker we ons verbonden voelen, hoe groter de loyaliteit. Bij ouders en kinderen speelt de zogeheten verticale loyaliteit, dus van de ene generatie naar de andere. Omdat we het leven van onze ouders hebben ontvangen, zullen we altijd worden gedreven door het verlangen om aan hun verwachtingen te voldoen. Dan kan het zorg-gen worden aangezet of het redderssyndroom in werking treden: klaarstaan voor een ander vanuit de overtuiging dat dit ‘moet’ en dat je dan waardering krijgt.

Mensen in nood

Zeker bij vrouwen wordt het zorg-gen geactiveerd als we zien dat mensen in nood zijn. Daar weet ik alles van. Toen er berichten kwamen over de vluchtelingenstroom uit Oekraïne besloten mijn man en ik binnen een minuut dat we ons huis zouden openstellen voor een gezin. Mijn man stond erop dat we dat maximaal drie maanden zouden doen, wat ik onzin vond. We hadden toch genoeg ruimte? Maar na een maand of twee was ik blij met die afspraak. Onze gasten waren ontzettend aardig, maar ik bleek behoorlijk gevoelig voor stress om me heen. Dus toen onze gasten na ­verloop van tijd in een diep dal terechtkwamen – ­logisch, gezien hun situatie – kon ik dat bij wijze van spreken door de muren heen voelen. Bovendien vond ik het vreselijk als mijn man eens kortaf was tegen hen.

Ik kreeg onmiddellijk de neiging tot compenseren. Onze gasten voelden zich al zo bezwaard, ze moesten niet ook nog denken dat we last van ze hadden. Toen ik op een dag de was wilde doen en merkte dat de wasmachine net was volgeladen door iemand anders, ontplofte ik. Al die tijd had ik me niet echt gestoord, maar door mijn plots opkomende irritatie wist ik dat de grens van mijn flexibiliteit was bereikt. Ik schaamde me diep, wij hadden het hier zo goed, wie was ik om zo moeilijk te doen? Inmiddels woont het gezin op een ander adres, maar we hebben nog steeds goed contact met ‘onze familie’ uit Oekraïne. In mijn afscheidsbrief schreef ik dat ik dankzij hen veel over mezelf heb ­geleerd: dat ik een groot hart heb, maar ook mijn ­beperkingen.

Zorgende vrouwen

Thea (62) kan hierover meepraten. Toen de asielcrisis in Ter Apel (weer) een hoogtepunt bereikte, nam ze een moeder met vier kinderen uit Jemen in huis. “Ik dacht dat ik het aankon, maar vanaf de eerste nacht sliep ik nog amper. De emotionele belasting was ­groter dan ik had verwacht. Ik lag maar te piekeren en te malen: hoe moet het verder met dit gezin als ze straks weer naar de opvang gaan? Na twee weken vertrokken ze naar het volgende adres en moest ik een week bijkomen.”

De mate van je gastvrijheid hangt samen met in hoeverre je begaan bent met anderen en hoe emotioneel belastbaar je bent. Dat laatste is vooraf niet altijd te voorspellen. Daarbij is ook de mate van egocentrisme een belangrijke factor. Mannen hebben in de regel minder moeite om voor zichzelf te kiezen dan vrouwen. Door de socialisatie van vrouwen en het baren van kinderen, werkt het vrouwenbrein nu eenmaal anders. En door vrouwelijke hormonen, voelen vrouwen vaker dan mannen dat ze moeten zorgen. Een mooie eigenschap, maar ook een bedrieglijke. Je bent als mens beperkt in de hoeveelheid diepgaand ­contact die je aankunt, je kunt maar met een klein aantal ­mensen écht begaan zijn. Maar dat is wat er gebeurt als je je huis openstelt: je gaat een emotionele band aan. Het zijn geen tweedimensionale beelden meer op het journaal, maar mensen van vlees en bloed, onder jouw dak, binnen jouw atmosfeer.

Drie-dagen-regel

Ook als het gaat om familie, vrienden of oude bekenden heeft gastvrijheid grenzen. Die grenzen kennen en bewaken is een voorwaarde om het leuk te houden, voor jezelf, maar ook voor je gasten. Eva (70) is inmiddels een pro. Elf jaar geleden kocht ze met haar man Maarten (66) een bouwval in Midden-Frankrijk die ze omtoverden tot een paradijsje waar vrienden en familie graag langskomen. “Inmiddels weet ik dat het spreekwoord waar is: een gast en een vis blijven écht maar drie dagen fris.” Daarom is zij altijd duidelijk over haar wensen. Bezoek is welkom, maar alleen als het uitkomt en niet langer dan drie dagen. “Veel mensen komen bij ons langs als tussenstop op hun reis naar of uit het zuiden. De afspraak is dan: ze komen aan, we eten samen, de volgende dag doen we iets leuks en op de derde dag zwaaien we ze na het ontbijt weer uit. Alleen goede vrienden, kinderen en kleinkinderen zijn langer welkom. Ik wil kunnen zeggen: koken jullie vanavond maar, ik heb geen zin. Ik wil niet op mijn tenen hoeven lopen.” Grenzen stellen heeft ook Eva moeten leren. “Ik moet uitkijken dat ik niet ga opruimen terwijl de anderen lekker gaan wandelen. En ik merkte dat ik het verblijf van goede vrienden toch minder leuk vond dan ik van tevoren had gedacht. Wat moet ik nu weer met ze gaan doen? dacht ik op dag drie. Toen ze het jaar erop weer een weekje wilden komen, heb ik eerlijk gezegd dat ik dat te lang vond. Dat begrepen ze en het was geen probleem.”

Voor een vlekkeloos verblijf

Tips van Eva (70), die vaak gasten ontvangt in haar Franse vakantiewoning, en van Nelleke Griffioen (49), eigenaar van een kleinschalig berghotel in Oostenrijk.

Vraag bedenktijd

Nelleke: “Je bent vaak snel geneigd om ‘ja’ te zeggen als iemand langs wil komen, zonder dat je je hebt afgevraagd of het uitkomt. Vaak overzie je de gevolgen niet: wat betekent gasten over de vloer voor mij en eventuele huisgenoten? Hoelang duurt het? Wat betekent het voor onze privacy, maar ook voor ons welzijn, ­zoals slaap, energie en tijd voor hobby’s? Vraag dus bedenktijd voordat je antwoord geeft.”

Maak heldere afspraken

Nelleke: “Bepaal wensen en grenzen, wat is oké en wat niet? Noteer en bespreek ze. Zet de afspraken daarna desnoods op papier voor iedereen. Doe dit vooraf en niet pas als er mogelijk irritatie is ontstaan.”
Eva: “Leg alleen de hoogst noodzakelijke afspraken vast en zie het tijdelijk samenwonen als een ontdekkingsreis waarin vertrouwen, wederzijds respect en een open vizier de belangrijkste voorwaarden zijn. Misschien hebben je gasten ook voorwaarden voor omgang en communicatie. Zo draag je allemaal de verantwoordelijkheid voor het goede verloop van het verblijf.”

Balans

Overleg met huisgenoten over tijd samen. Eva: “Mijn man en ik zijn ongeveer de helft van de tijd samen en de andere helft met gasten. Als mensen dan weggaan, zwaaien we ze vrolijk uit en zeggen: ‘Hè hè, nu weer lekker met z’n tweetjes’.”

Nee is ook een antwoord

Nelleke: “Alleen als je goed voor jezelf zorgt, kun je er voor een ander zijn. Nee zeggen zit misschien niet in je aard, zeker niet als mensen hulp nodig hebben. Misschien ben je bang voor een negatief oordeel. Maar er is niks mis met aangeven wat goed is voor jou. Je hebt te allen tijde het recht om nee te zeggen zonder daarvoor uitleg verschuldigd te zijn.”

Laat ergernissen niet hoog oplopen

Nelleke: “Mocht er toch iets misgaan, blijf dan niet te lang met je ergernis rondlopen en bespreek die zo rustig mogelijk.”
Eva: “Toen onze gasten een keer ’s avonds bij een houtvuurtje zes glazen cognac naar binnen klokten, werd het er niet gezelliger op. Toen heb ik de fles weggehaald en met een knipoog gezegd dat dat niet de bedoeling was. Als je met dat soort dingen wacht tot de volgende dag, lig je je de hele nacht in bed op te vreten omdat je weet dat je er nog iets van moet zeggen.”

Verdiep je in de cultuur en positie van je gasten

Eva: “Als je gedrag alleen vanuit je eigen (Hollandse) perspectief bekijkt, kun je de intenties van bepaald gedrag verkeerd inschatten. Begrip van de context van je gasten helpt. Probeer vervolgens de humor in te zien van (schijnbare) tegenstellingen. We zijn allemaal cultureel geprogrammeerd. Het is leuk en leerzaam om de confrontatie aan te gaan met je eigen ideeën over ‘normaal’ gedrag en dat te zien door de ogen van anderen. Wij hebben net zo veel gekkigheid in ons doen en laten als anderen.”

Fotografie: Getty Images, Trevillion