PREMIUM
Uit de sluimerstand na de lockdown
Beetje bij beetje krijgen we ons leven van voor de corona-pandemie terug. Dat klinkt leuk, maar kunnen we al die prikkels nog aan? En moeten we dat wel willen?
Gedurende de hele lockdown had Wendy (55) zich erop verheugd om weer op een terras te kunnen zitten, te genieten van het buiten zijn, de gezelligheid en interactie met anderen. Maar toen het eenmaal zover was, kwam ze van een koude kermis thuis: “Uitgelaten mensen, rennende kinderen, harde muziek, alles en iedereen stond op standje tien. Ik wilde alleen maar naar huis, weg van al die drukte.” Ook Adje (70) merkt dat ze anders uit de lockdown is gekomen dan ze erin ging. Sinds de versoepelingen heeft ze soms moeite om zich tot bepaalde dingen te zetten. “Boodschappen doen bijvoorbeeld, of vuilniszakken wegbrengen. Zodra ik het toch doe, want ik dwing mezelf er wel toe, is er niets meer aan de hand en begrijp ik niet waarom ik er zo tegen opzag. Maar van tevoren lijkt het alsof er iets in mij stokt, alsof er een rem op zit. Het is beperkend en ook best confronterend, aangezien ik mezelf zo niet ken.”
Verlangen naar verbinding
De ervaringen van Adje en Wendy komen niet uit het niets. Verplicht aan huis gekluisterd zijn met minimaal gezelschap heeft inbreuk gedaan op twee primaire psychologische behoeften, legt Najla Edriouch uit. Zij is GZ-psycholoog en geeft op haar website psycholoognajla.nl en via haar YouTube-kanaal tips en informatie over geestelijke gezondheid. “Als groepsdieren hebben we een natuurlijk verlangen naar verbondenheid. We kunnen niet zonder sociale relaties. Ook de vrijheid om ons leven in te richten zoals we zelf willen, is essentieel. Doordat onze autonomie en sociale contacten tijdens de lockdown beperkt waren, werd in die basisbehoeften onvoldoende voorzien.”
Daarbij kan een gebrek aan routine sommige mensen ook parten hebben gespeeld. Veel vaste activiteiten die normaal de dag en de week structuur geven, vielen immers weg. En dat terwijl volwassenen net zo goed gedijen bij rust, reinheid en regelmaat als kinderen. Verder heeft een aantal mensen mogelijk last gehad van stress, onzekerheid en angst. Bijvoorbeeld zij die in de zorg werken en indrukwekkende dingen hebben ervaren. Of degenen die zich zorgen maakten dat ze in financiële problemen zouden komen, bang waren dat zij of hun dierbaren ziek zouden worden of daar misschien ook daadwerkelijk mee geconfronteerd werden. “Ten slotte was de hoeveelheid prikkels die we te verwerken kregen de afgelopen periode stukken minder dan we gewend waren”, zegt Edriouch toe. We gingen immers niet naar feestjes, hoefden niet naar een druk kantoor, zaten niet in een volle trein en de agenda was leeg.
Die houden we erin!
• Jeanneke: “Niet meer verplicht drie zoenen op verjaardagen en Nieuwjaarsdag.”
• Esther: “Leven in een lagere versnelling en zonder al dat gejakker.”
• Lenie: “Elkaar laten voorgaan en de ruimte geven. Dat maakte het zo veel rustiger en prettiger dan ‘vroeger’, toen iedereen vooral aan zichzelf dacht.”
• Lonneke: “Prikkelarm met het openbaar vervoer kunnen reizen.”
Stap voor stap
Het gevolg is dat we moeite kunnen hebben met het vinden van onze draai nu het leven weer op gang komt. Een van de mogelijke psychologische post-lockdown verschijnselen volgens psycholoog Edriouch: passiviteit, dingen uitstellen en vermijden. “Voor de epidemie deed je al die honderd-en-een dingen die je op een dag moet doen vaak als vanzelf. Nu merk je misschien dat je jezelf moet aanzwengelen.” Ook somberheid, niet lekker in je vel zitten, overmatig piekeren en de neiging het negatieve groter te maken, komen voor. Evenals stress. “Bij sommigen van ons is het brein gewend geraakt aan de afgenomen hoeveelheid prikkels. Het kan overweldigd worden door alles wat er nu opeens weer aan informatie binnenkomt via de zintuigen, waarop het reageert met de aanmaak van het stresshormoon cortisol.” Dat kan weinig kwaad, zolang we onszelf de tijd gunnen om bij te komen en het brein de kans geven zich aan te passen aan de nieuwe omstandigheden.
Deze stap-voor-stapbenadering adviseert Najla Edriouch ook om passiviteit en somberheid te lijf te gaan. “Leg de lat niet te hoog. Begin met het inplannen van kleine activiteiten, bij voorkeur dingen die je leuk vindt. Die geven immers plezier en werken daarom motiverend. Probeer dat een paar dagen uit en daag jezelf als dat goed gaat uit met een volgende stap. Wees je ook bewust van het samenspel tussen gedachten, gevoelens en gedrag door jezelf eraan te herinneren dat nú een activiteit uitvoeren je kan helpen om je straks beter te voelen. Dat maakt het makkelijker om je ertoe te zetten.”
Het oude normaal
Ondertussen is het de vraag of we wel terug moeten naar het ‘oude normaal’. Monique (50) zou het eigenlijk best zo willen laten. “Ik vond afgelopen jaar heerlijk. Geen afspraken, evenementen of moetjes. Lekker met de camper op stap in ons mooie land, tijd om met de hond te lopen, te sporten, thuis te zijn, mijn eigen dingen te doen. Ik snap dat ik, om er sociaal bij te horen, er niet aan ontkom om soms uit mijn bubbel te komen. Dat is ook prima. Maar de lockdown heeft me er wel van bewustgemaakt dat ik me prettig voel bij een minder volle agenda. Het is voor mij goed om een stapje terug te doen.”
Dit geldt ook voor Astrid (42): “Natuurlijk is het fijn om weer dingen te mogen, maar ik heb genoten van de afwezigheid van sociale verplichtingen. Ik heb gemerkt dat het voor mij niet nodig is om vrienden en familie veel te zien. Bellen is vaak een prima en minder tijdrovend alternatief. Daarnaast gaf het me rust dat er niets kon en ik me dus geen zorgen hoefde te maken over of ik wat zou missen. De situatie heeft me de ruimte gegeven om meer van mezelf te ontdekken. Zo ben ik erachter gekomen dat ik wandelen leuk vind. Ook ben ik gaan tuinieren, lezen en schrijven. Omdat de restaurants dicht waren, heb ik ook het bijzonder koken weer opgepakt. Ik wil niet terug naar hoe het was. De tijd die ik heb gevonden om aan mezelf te besteden, wil ik niet meer kwijt.”
Blij dat het weer kan
• Marijke: “Naar het theater op een vrije avond, naar de sauna op een vrije dag.”
• Heleen: “Ik vind het heerlijk dat ik de kringloopwinkel weer kan bezoeken.”
• Esther: “Ik miste het dwalen door de gangen en het prikkelen van mijn zintuigen in het museum. En dan daarna neerstrijken op een terras en mijn indrukken bespreken.”
• Myra: “Eindelijk heeft het weer zin me mooi aan te kleden en mijn hakken aan te doen.”
• Leonie: “Zo fijn om weer interactie te hebben met onbekenden, al is het maar een kletspraatje hier of daar.”
• Belinda: “Met mijn vrienden thuis een hapje en drankje doen.”
• Atty: “Ik heb gezellig uit eten met een wijntje echt gemist.”
• Elsbeth: “Normaal rouwen. Geen afscheid kunnen nemen in coronatijd, alles op afstand, niemand die je vastpakt, dat was vreselijk.”
• Margot: “Iedereen weer naar school en naar het werk zodat ik soms heerlijk rustig alleen in huis ben.”
• Linda: “Het voelt zo luxe om zonder afspraak een bloemenwinkel binnen te kunnen lopen en rond te struinen voor een nieuwe vaas.”
• Sanne: “Naar de sportschool! Eindelijk weer een echte work-out in plaats van dat geklungel voor YouTube.”
Eigen grenzen
Psycholoog Najla Edriouch adviseert Monique en Astrid om de dingen die hen bevielen aan het lockdown-leven vooral vast te houden. Dat betekent misschien dat ze af en toe ‘nee’ moeten verkopen tegen iets waar ze voorheen ‘ja’ tegen zeiden. “Je eigen grenzen aangeven is belangrijk als je niet terug wilt naar het oude normaal. Want ‘ja’ zeggen tegen een ander betekent in dit geval ‘nee’ zeggen tegen jezelf. Als je dat moeilijk vindt, omdat je bang bent voor wat anderen daarvan zullen vinden, helpt het om te bedenken wat je een vriendin zou aanraden die aangeeft dat ze haar weekends niet meer wil volplannen. Of wat je ervan zou vinden als je zus besluit dat ze een minder gejaagd leven wil blijven leiden. Omdat we voor onszelf vaak veel strenger zijn dan voor anderen, geeft dat een realistischer beeld van hoe je ‘nee’ zal worden opgevat.”
Ondertussen zal Wendy, nadat ze zich langzaam vaker blootstelt aan prikkels, over een tijdje vast opnieuw kunnen genieten van een terras, terwijl het boodschappen doen Adje waarschijnlijk ook steeds beter zal afgaan naarmate het leven zich weer vult met activiteiten. Maar natuurlijk reageren we allemaal anders op de herwonnen vrijheden. Er zullen minstens zoveel mensen zijn die alles wat ze de afgelopen tijd hebben gemist dubbel en dwars willen inhalen. Vergelijk jezelf niet met anderen die hun eigen ervaringen hebben, is een laatste tip van de psycholoog. “Neem de tijd die je nodig hebt om de boel weer op te pakken en maak eigen keuzes.” Uiteindelijk zijn onze levens in het nieuwe normaal net zo divers als ze in het oude normaal waren. ■
Zo kies je voor jezelf
Volgens klinisch psycholoog Stefanie Stahl geven we ons leven voor een groot deel zelf vorm door de keuzes die we maken. Dus, stelt zij, als bepaalde dingen van de lockdown ons goed bevielen, kunnen we ook beslissen om die in het normale leven te integreren. Deze tips helpen daarbij.
• Ga na wat écht belangrijk is. Waar je waarde aan hecht is per persoon verschillend, dus vergelijk niet met anderen maar zet zelf op een rij wat goed voelt (bijvoorbeeld een-op-een afspreken in de buitenlucht) en wat niet (in een restaurant met een groep vriendinnen).
• Scheid die persoonlijke waardes van de relatie. De uitnodiging voor een feestje afslaan is geen afwijzing van de persoon die jarig is. Niet op familieweekend willen, is niet hetzelfde als geen familiecontact willen.
• Bedenk wat trouw blijven aan persoonlijke waarden zal opleveren. Geeft het ontspanning en energie als de agenda leeg blijft? Leidt meer rustig thuiswerken in plaats van op een vol kantoor tot een fijn gevoel van eigenloyaliteit en eigenwaarde?
• Bedenk wat níet trouw blijven aan die waarden tot gevolg zal hebben. Is het het waard om geïrriteerd en overprikkeld toch in een nokvolle trein te gaan zitten? Of onrustig en met een gevoel van zelfverloochening en tegenzin een nietszeggend kletspraatje maken met een onbekende, alleen uit beleefdheid?
• Kies voor een duidelijk ‘ja’ of ‘nee’. Doe geen vage toezeggingen, maak geen halfzachte aanpassingen en laat beslissingen niet bungelen. Wees expliciet in de keuze en leg anderen, voor wie dit persoonlijke nieuwe normaal misschien als verrassing komt, uit wat de achterliggende reden is.
