Wat te doen bij welke wond?

Een aardappelmesje dat uitschiet of een net iets te hete schaal: een ongelukje is zo gebeurd. Wat is de beste aanpak bij kleine wondjes en wanneer ga je beter naar de dokter?

Een ongeluk zit écht in een klein hoekje, en maar al te vaak is dat hoekje in of om het huis. Daarnaast zijn scholen en kinderdagverblijven beruchte ongeluksplekken. Precieze cijfers van het totaal aantal wonden dat mensen jaarlijks oplopen zijn er niet, maar volgens het laatste Rapport innovatie van complexe wondzorg, uit 2014, waren er in de jaren daarvoor jaarlijks zo’n half miljoen patiënten met wonden met een complexe genezing. Vanwege de vergrijzing zal dat aantal alleen maar zijn toegenomen. Welmoed Murre, wondconsulent bij het Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk, ziet dagelijks dit soort wonden en legt uit wat het lichaam doet bij een verwonding: “Stel, je schiet uit met het keukenmes en hebt een flinke snee in je arm. Dan stuurt het lichaam een paar seconden bloed naar de snee om het vuil eruit te spoelen. Daarna krimpen de vaatjes rondom de snee zodat het bloeden stopt. Uiteindelijk zal de wond – mits niet te diep – vanzelf helen. Er komt een korstje op dat bacteriën en daardoor infecties buiten de deur houdt. Daaronder maakt het lichaam zelf nieuw vlees en huid aan.”

Wond schoonspoelen

Niet al te ernstige wonden pak je volgens plastisch chirurg Annekatrien van de Kar, verbonden aan het OLVG in Amsterdam, als volgt aan: “Maak de wond schoon, indien mogelijk onder stromend water om het vuil eruit te spoelen en ontsteking te voorkomen. Val je op een pad vol kiezeltjes, dan moeten die er, hoe pijnlijk ook, ook uit onder stromend water. Breng op de schoongespoelde wond zo nodig Betadine aan en bescherm de wond daarna met een pleister of vet gaasje. Of je schaafwonden aan de lucht laat drogen of er een pleister of verbandje overheen legt, is een kwestie van eigen voorkeur.”

Dagelijkse check

Bij de drogist kun je vertwijfeld voor het rek met allerlei pleisters, gaasjes en verbanden staan. Welke moet je kiezen? Wondconsulent Murre: “Wat voor soort pleister wordt aangebracht, maakt niet zo veel uit.

Wat vooral belangrijk is: check elke dag hoe de wond eruitziet. Gaat het goed, ververs dan alleen dagelijks de pleister tot de wond genezen is. Is het weefsel onrustig, spoel de wond dan dagelijks, breng Betadine aan en verbind de wond tot die dicht is. Gaat het om een rechte, niet al te diepe snee, dan kun je ook gebruikmaken van zwaluwstaartjes. Belangrijk: de wond moet echt goed schoon zijn, en je moet de zwaluwstaartjes laten zitten tot ze er vanzelf afvallen, anders trek je de wond weer open.” Wat als een wond echt groot is en maar blijft bloeden? Plastisch chirurg Van de Kar: “Als het bloed eruit spuit, druk de wond dan goed dicht en ga naar de dokter. Vraag bij een diepe wond altijd advies aan een arts, omdat dan dieper gelegen structuren zoals zenuwen of pezen geraakt kunnen zijn.” Voor alle wonden en wondjes geldt: wees alert op een ontsteking omdat die kan leiden tot een levensgevaarlijke bloedvergiftiging oftewel sepsis. Volgens de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen overlijden hier jaarlijks ten minste 3500 mensen aan. De symptomen waarop je moet letten zijn: koude rillingen of koorts, een verhoogde hartslag, moeilijke ademhaling, je erg ziek voelen, verwardheid of duizeligheid, een lage bloeddruk.

Drie weken

Voor alle wonden geldt: is er binnen drie weken geen sprake van genezing of zichtbare verbetering, ga dan naar de huisarts. Voor diabetespatiënten is deze termijn twee weken. Wondconsulent Murre: “Als een wond niet of niet goed geneest, dan betekent dit dat het lichaam niet helemaal gezond is. Er kan sprake zijn van onderliggend lijden zoals diabetes, hartfalen of reuma. Ook medicijngebruik kan invloed hebben op wondgenezing, vooral chemo en medicijnen die bij reumatoïde ziektes worden ingezet. Medicatie tegen reuma remt ontstekingen in het lichaam, terwijl het lichaam die cellen juist nodig heeft bij het genezen van een wond.” Dat wonden bij diabetespatiënten slechter genezen, komt volgens Murre doordat bij hen de haarvaten zijn aangetast. Hierdoor kan het bloed dat nodig is voor de genezing niet bij de wond komen. Murre: “Negentig procent van de wonden die ik hier op de poli zie, bevindt zich onder de knie. Hoe verder wonden bij het hart vandaan liggen, hoe moeilijker de wondgenezing. Het eerste wat wij hier doen, is een bloedvatenonderzoek. Indien nodig volgt een operatie aan de bloedvaten. Kan er wel voldoende bloed bij de wond komen, dan worden antibacteriële middelen ingezet om de wond te laten genezen, aangevuld met goede wondverzorging door de wond schoon te houden en af te dekken, bijvoorbeeld met een antibacteriële pleister die vijf dagen kan blijven zitten. Deze pleisters zijn overigens niet te koop.” Niet alleen bij suikerpatiënten, ook bij rokers zijn de haarvaten aangetast. Murre: “Veel gezonde mensen die nooit hebben gerookt, genezen op hun negentigste vaak nog probleemloos van wonden.”

Goed gedicht

Grote, diepe wonden moeten gehecht worden. Dit gebeurt in principe al decennia lang op eenzelfde soort manier. We kunnen nog niet toveren, aldus Van de Kar. “Wel zijn er verschillende manieren van hechten, waarbij het belangrijk is om zo veel mogelijk spanning op de huid te vermijden zodat de wond niet openspringt. Oplosbare hechtingen worden veel gebruikt. Liggen de wondranden netjes tegen elkaar en is de wond niet diep, dan wordt vaak wondlijm ingezet. Dat is vooral erg handig bij kinderen, omdat er dan geen verdoving nodig is. Overigens raad ik aan alleen wondlijm te laten gebruiken door iemand die verstand van zaken heeft.” Aan een wond houd je een litteken over.

Van de Kar: “Masseer het littekenweefsel eens per dag met een crème. Dit kan pas als de wond genezen is en de eventuele niet-oplosbare hechtingen verwijderd zijn. Hiervoor zijn geen dure smeersels nodig, vaseline is ook prima. Probeer verder het kwetsbare litteken uit de zon te houden en bescherm het tegen schadelijke uv-straling met een hoge SPF. Hiervoor zijn handige stickjes te koop. Soms krijgen mensen toch een hypertrofisch litteken, oftewel een dikker op de huid liggend litteken dat soms pijnlijk is, jeukt en er opvallend uitziet. Dit kan komen door de plek waar het litteken zit. Sommige gebieden, zoals de rug en de schouders, zijn daar gevoeliger voor. Overigens is ook genetisch bepaald of je er aanleg voor hebt. Neigt een litteken ernaar hypertrofisch te worden, dan kan het worden behandeld met een injectie met corticosteroïden om het tot rust te brengen en de jeuk te verminderen.”

Kokendheet

Volgens een rapport van de Brandwonden-stichting bezochten in 2020 circa 92.000 personen een arts na een brandwonden-ongeval en bezoeken jaarlijks zo’n 5000 brandwondenslachtoffers de spoedpost van een ziekenhuis. “Het verraderlijke is dat een brandwond zich in de eerste acht-enveertig uur nog kan verdiepen”, aldus Annabel Snoeks, brandwondenarts in het Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk. “Daarom informeren we altijd uitgebreid naar wat er is gebeurd. Gaat het om een kopje kokendheet water of heeft iemand drie minuten bekneld onder een kokende uitlaat gezeten? In het laatste geval weten we dat het om een derdegraads brandwond gaat, de ernstigste categorie, en dat er een diepe inwendige wond is. Kleinere eerste- of tweedegraads brandwonden kunnen genezen vanuit de diepte, maar bij een derdegraads brandwond zijn alle huidlagen verdwenen en is vrijwel altijd een operatie nodig.” Kinderen worden vaker getroffen door kokend water en hete vloeistoffen. Bij volwassenen gaat het vaker mis met vlammen. Stel, je raakt per ongeluk met je pols de gloeiendhete rand van een braadpan, houd de pols dan tien tot twintig minuten onder lauw stromend water – dit geldt voor alle brandwonden. Is de huid alleen rood en is er geen open wond, dan is er verder weinig aan de hand. Verschijnt er een blaar, dan is er sprake van een tweedegraads brandwond waarbij de wond onder de blaar zit, aldus Snoeks. “Heeft de blaar de grootte van een twee euro-muntstuk, dan zou je die zelf kunnen behandelen. Smeer er bijvoorbeeld Betadinezalf op en plak er een pleister op. Vertrouw je het niet of is de wond groter, ga dan naar de huisarts. Want grotere wonden moeten verbonden worden. Daarnaast adviseren wij de wond elke dag even te spoelen. Dat doe je door met het verband om onder de douche te gaan en daar het verband eraf te halen. Na het douchen dep je de wond voorzichtig droog met een schone handdoek, je smeert er weer zalf op en brengt opnieuw een vet gaasje of verband aan.”

Ontstoken of niet?

Bij brandwonden wordt al snel gedacht dat de wond ontstoken is. Snoeks: “Ook bij een kleinere brandwond brandt en klopt de wond en voel je je slecht. Logisch, je lichaam is hard aan het werk om de wond te genezen. De fout die in dat geval vaak wordt gemaakt, ook door huisartsen, is dat er gedacht wordt dat de wond ontstoken is, terwijl brandwonden zelden ontsteken. Paracetamol is in veel gevallen een goede pijnstiller. Pas als er sprake is van koorts, opgezette lymfeklieren en uitbreidende roodheid, kán er een ontsteking zijn en moet een arts er zeker naar kijken.”

M.m.v.: OLVG Amsterdam, Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk