Zo blijf je goed bij stem (en dat is eenvoudiger dan je denkt)

Steeds hees zijn, een brok in de keel voelen of alsmaar kuchen, kan veel ongemak veroorzaken. Het goede nieuws is: de oplossing is vaak verrassend eenvoudig!

In communicatie bepaalt je stem voor 38 procent hoe de boodschap overkomt. Veel meer dus dan de inhoud, die maar voor 7 procent meetelt. Althans, dat is wat een Amerikaanse psycholoog ooit becijferde. “Onze stem is inderdaad heel belangrijk voor hoe je overkomt”, zegt ook Marie-Christine Op den Kelder, stemgespecialiseerd logopedist. “Dus hoe je klinkt als je tegen iemand praat: warm, zacht, hard of concreet.” Alleen denken we over het algemeen nooit na over onze stem, net zoals we nooit stilstaan bij zoiets gewoons als lopen – totdat er een knie pijn doet. We maken immers al van jongs af aan geluid en vinden dat vanzelfsprekend. Op den Kelder: “Terwijl we in een ontzettend verbale maatschappij leven waarin we onze stem constant gebruiken. Voor ons werk, in sociale situaties, langs de lijn van het voetbalveld, noem maar op.” Daarom is het belangrijk om je stem gezond en in goede conditie te houden en veelvoorkomende aandoeningen zoals chronisch kuchen of hoesten, stemvermoeidheid en schor- en heesheid aan te pakken. Hier is vaak een redelijk eenvoudige oplossing voor, dus het is niet nodig om met zulke klachten door te lopen.

Katja-hees

“Neem schorheid”, zegt Op den Kelder. “Je stem kan na een week zingend carnaval vieren door de overbelasting klinken alsof die niet goed gesmeerd is. Soms doet praten ook pijn. Als dat raspende geluid na twee weken niet over is, leveren oefeningen meestal al enorm veel verbetering op. Met bijvoorbeeld neuriën geef je je stembanden een ontspannende massage, waardoor die helen. Bubbelen door een buisje in water, wat je misschien weleens bij talentenshows op televisie hebt gezien, werkt ontspannend en helpt ook goed.” Een andere klacht die vaak voorkomt, is chronische heesheid. In dat geval sluiten de stembanden niet goed omdat iemand met te veel lucht praat. Dat maakt spreken en ademen extra vermoeiend. Hoewel sommigen er hun handelsmerk van hebben gemaakt, zoals Katja Schuurman, kan het ook onprettig zijn om naar te luisteren. Ook heesheid kun je verminderen of verhelpen. Op den Kelder. “Je kunt je stem zelfs trainen en voorkomen dat je hees wordt.” Mensen die veel moeten praten, denk aan leerkrachten, telefonisten, telefonisch verkopers of de sportcoach die een paar keer per week pupillen op het veld toe moet schreeuwen, kunnen zo voorkomen dat ze op een gegeven moment stemvermoeidheid krijgen. “Want je wil het natuurlijk liever niet zo ver laten komen dat je aan het eind van de dag of de week gewoon geen zin meer hebt om te praten en rondloopt met een pijnlijke, opgezwollen keel.”

Uitgepraat

Félice (46) had inderdaad graag eerder geweten hoe ze haar stem efficiënt en gezond kan gebruiken. Als muziekdocent worstelde ze jaren met stemproblemen, waaronder stemvermoeidheid. “Als je voor de klas staat, moet je nu eenmaal luider en goed verstaanbaar praten, meerdere uren per dag. Omdat ik dat op een verkeerde manier deed, was mijn stem aan het eind van de dag gewoon op. Hij was zo hees, moe en droog dat ik alleen nog maar mijn mond wilde houden. Bovendien kreeg ik knobbeltjes op mijn stembanden, waardoor ik geen helder geluid meer kon produceren. Redelijk dramatisch, aangezien ik voor mijn werk ook veel zing. Ik maakte me dus echt zorgen of ik mijn beroep nog wel fatsoenlijk kon uitoefenen.” Die zorg is voorbij. Met behulp van het eerder genoemde bubbelen, dat in haar geval de stembanden masseerde, hydrateerde en daarmee herstelde, en door op een andere manier te leren spreken, zingt en praat Félice nu al tien jaar zonder problemen. Soms speelt ook de overgang een rol bij stemklachten, zegt Op den Kelder. “Je stemplooien, zoals stembanden officieel heten, zijn slijmvliezen. Die worden beïnvloed door veranderingen in de hormoonhuishouding.” Daarom is het voor vrouwen in de menopauze extra verstandig om genoeg water te drinken.

Kuchen uit gewoonte

Genoeg water drinken is sowieso een handige tip, ook bij chronisch hoesten, kuchen en keelschrapen. Dat is namelijk ontzettend belastend, aangezien de stembanden in dat geval continu tegen elkaar aan klappen. Eén keer kuchen of schrapen staat qua belasting gelijk aan een half uur praten. Daarbij is het vermoeiend en beperkend, zoals Valerie (50) uit ervaring weet. “Voor mijn werk moet ik best veel praten en soms ook een podcast of ingesproken opdracht opnemen. Dan komt het niet lekker over als ik de hele tijd loop te kuchen en te schrapen. Het onderbreekt wat ik wil zeggen en is niet fijn om naar te luisteren.” Bij Valerie heeft het continue kuchen en schrapen met astma te maken. Maar dat, of de longziekte COPD, is lang niet altijd de oorzaak. Logopedist Op den Kelder: “Voor sommige mensen is hoesten of kuchen een gewoonte geworden. Tijdens bijvoorbeeld een verkoudheid zijn hun slijmvliezen geïrriteerd geraakt en daardoor meer slijm gaan produceren. Om dat slijm weg te krijgen, hoesten deze mensen. Maar door het hoesten wordt de irritatie van de slijmvliezen weer erger. Zo belanden chronische hoesters of kuchers in een vicieuze cirkel. Zonder dat ze zich daarvan bewust zijn, hoesten of kuchen ze de hele dag door.” Deze overbelasting kan tot knobbeltjes op de stembanden leiden, terwijl het vaak met een paar gedragstherapeutische behandelingen te verhelpen is. “Het gaat erom dat je kuchen, schrapen of hoesten leert vermijden”, zegt Op den Kelder. “Slik bijvoorbeeld, ga praten, neem een slok water of tril met neuriën de prikkel weg.”

Brok in keel

Doordat de keelspieren zich bij elke kuch of hoest aanspannen, kan ook het zogeheten globusgevoel ontstaan. “Het was alsof ik constant een brok in mijn keel had”, vertelt Miriam (42). “Een soort adamsappel waar ik overheen moest slikken. Dat deed geen pijn, maar het was vervelend. Ik was me er de hele tijd van bewust en kon het daarom ook niet loslaten. Bovendien maakte ik me er zorgen over. Omdat de helft van mijn schildklier is verwijderd, was ik bang dat er misschien een tumor groeide.” Gelukkig bleek er medisch niets aan de hand, de oorzaak was stress. “Inderdaad kan het gevoel van een brok in je keel daardoor veroorzaakt worden”, zegt Op den Kelder. “Soms komt het ook door een verkeerde houding of ademhaling, en tegenwoordig zien we het geregeld bij covidpatiënten die veel gehoest hebben. De spieren in de keel, nek en schouders kunnen zich om al die redenen vastzetten, mensen kunnen daar serieus last van hebben. Ze voelen zich benauwd, slapen niet goed, gaan anders praten, krijgen soms problemen met slikken. Daarbij is het een naar, belemmerend gevoel.” Miriams brok loste op doordat ze lager leerde te ademen in plaats van hoog in haar borst. Op den Kelder helpt ook veel mensen er vanaf door ze een strottenhoofdmassage te geven. Daarbij masseert ze hun nek en keel. Hieruit blijkt dat stemaandoeningen vaak met relatief kleine inspanning opgelost kunnen worden. “Ik hoor soms mensen die al twintig jaar aan het hoesten zijn en die dachten dat er niets aan te doen was”, vertelt Op den Kelder. “Dan komen ze hier en zijn er binnen zes behandelingen vanaf.”

3x houd de stem gezond

1. Drink water De stembanden zijn slijmvliezen. Om die beweeglijk en soepel te houden, is het belangrijk dat ze goed bevochtigd blijven. Drink daarom ongeveer anderhalve liter water per dag. Dat helpt ook voor de afvoer van slijm.
2. Adem door je neus Sommige mensen ademen door hun mond. Dat droogt de stembanden uit, omdat je dan de hele tijd je mond open hebt. Bovendien krijg je met open mond eerder stof binnen, waardoor je gaat kuchen en hoesten.
3. Praat normaal Gillen, roepen, schreeuwen, fluisteren, gekke geluiden en stemmetjes nadoen of hard praten in een lawaaierige omgeving, het is allemaal extra belasting. Spreek daarom zo veel mogelijk op normale toon en met je eigen stem.

Sprakeloos

Het kan gebeuren dat bepaalde emoties je zo naar de keel grijpen dat je je stem verliest. Artsen noemen dit verschijnsel ‘psychogene afonie’. Lichamelijk is er niets aan de hand, maar de stembanden sluiten niet waardoor je geen geluid kunt produceren. Het overkwam musicalactrice Pia Douwes. Na het overlijden van haar vader, die ze als haar anker beschouwde, kon ze niet meer zingen en nog maar moeilijk praten. Alsof haar stem in de rouw was, zoals het zelf omschreef. Met therapie valt dit stemverlies vaak weer op te lossen, soms al binnen een uur. Douwes werkte er met haar logopediste aan en kreeg haar stem weer terug.

Blijven praten

Met het ouder worden verslechteren de stembanden. Dit gebeurt vooral bij mensen die niet zo veel praten, zoals alleenstaanden die een gesprekspartner in huis moeten missen, of iemand die met pensioen is gegaan en opeens veel minder spreekt. Het gevolg is dat je sneller een brok in je keel krijgt, gaat kuchen en schrapen en daardoor last van je stem krijgt. Het is daarom belangrijk, juist bij het ouder worden, om stembanden en keelspieren sterk te houden. Bijvoorbeeld door elke dag minstens tien minuten intensief te praten.

Illustratie: Shutterstock