PREMIUMPsychologie
Zo veer je terug na een heftige tijd: “Emoties wegstoppen heeft geen zin”
Na een ingrijpende gebeurtenis is de verleiding groot om emoties weg te stoppen en dóór te gaan. Dat verzacht de pijn even, maar kan leiden tot een trauma. Maar wat moet je dan wél doen? Alles over incasseren en weer opkrabbelen.
“Nog voordat de chirurg was gaan zitten, zei hij: ‘Ik heb slecht nieuws.’ Daarna schakelde hij direct over op praktische zaken. Hij had het over een operatie, bestraling, misschien chemo, eerst dit en dat onderzoeken, misschien uitzaaiingen, hormoontherapie... Het ging volledig langs me heen, ik zat als verlamd in mijn stoel.” Dit moment was het startschot van de emotionele achtbaan waarin Renate (52) belandde toen ze de diagnose borstkanker kreeg. Van de ene dag op de andere draaide haar leven om ziek zijn en behandelingen. Zoals veel mensen die iets ingrijpends meemaken, schoot Renate in de regelstand om weer grip te krijgen op haar leven. Ze vroeg haar beste vrienden om er voor haar te zijn en stortte zich op alle beschikbare informatie. Maar het plan om haar ‘oude leven’ ná de behandelingen weer op te pakken, pakte anders uit. Ze worstelde met een totaal gebrek aan energie. “Zo’n chemokuur holt je volledig uit. Ik wilde graag werken, maar dat lukte niet. Grappen maken met collega’s of leuk meedoen met vrienden? Mijn brein was vaag. Ik kon niet meer op woorden komen, verdroeg geen drukte. Ik raakte ervan in de war en had geen idee meer wat ik leuk vond, wat ik kon.” Er raasde een ‘emotionele storm’ door Renates leven, zoals rouw- en traumatherapeut Riet Fiddelaers-Jaspers het noemt. Dat kan iedereen overkomen. Of iemand nu een zondagskind is of niet, vrijwel niemand komt zonder krassen en butsen door het leven. Tijdens zo’n storm raken we op drift. Fiddelaers: “Je hebt het gevoel kopje onder te gaan en niet meer boven te komen. Je ziet de bakens en boeien niet meer. Als het gevoel van zekerheid en controle weg is, maakt dat machteloos, hulpeloos en wanhopig.”
Trillen als een hertje
Na een levensbedreigende situatie schudden dieren de schrik letterlijk uit hun lijf, zoals een hertje dat aan een roofdier is ontsnapt. Mensen blijven hun spieren vaak juist aanspannen en vastzetten. Als ze al gaan trillen, bijvoorbeeld na een ongeluk, wordt dit uit onwetendheid juist afgeremd: stil maar, het is voorbij. Er is nu een (zelfhulp)methode die helpt om emotionele spanning die zich heeft vastgezet in spieren en bindweefsels te ontladen. De eenvoudige oefeningen, Tension Release Exercises, zijn te leren bij een TRE-provider. Daarna kun je er zelf thuis mee aan de slag. tre-nederland.nl
De verleiding is groot om emoties weg te stoppen
Wat moet je doen na een ingrijpende gebeurtenis? Veel mensen kiezen voor afwachten, met het idee dat de tijd alle wonden heelt. Helaas gaat dat spreekwoord niet op, zegt traumabegeleider Irene Kersten. “Wie zoiets als een ongeluk, scheiding of ziekte meemaakt, loopt psychische verwondingen op, door de schok van angst of verlies. Tijd doet niets als die psychische wond niet wordt verzorgd. De verleiding is groot om pijn, verdriet of boosheid weg te stoppen of te parkeren en afleiding te zoeken in werk, sporten of zelfs in drank- en drugsgebruik. Met als resultaat dat je in de toekomst ooit flink moet bikken om die gevoelens weer vrij te krijgen. Die zitten daar namelijk niet rustig te zitten, ze blijven borrelen, worden groter en zo ontwikkelt zich een trauma.” Ze geeft een voorbeeld: “Een cliënt had laatst een aanrijding gehad. Meer dan blikschade was er niet, maar hij ging er helemaal op stuk. Toen bleek dat hij op zijn twintigste betrokken was geweest bij een dodelijk ongeval, maar daar nooit meer over had gepraat.”
Emoties als reactie op heftige gebeurtenissen
Kersten ziet mensen op eilandjes van verdriet zitten na een heftige gebeurtenis. “Ze voelen zich onbegrepen en krijgen last van gevoelens als schaamte, schuld, wroeging of spijt. Dat kan zich uiten in boosheid op anderen en zichzelf, verdriet en woede. Dan heeft iemand bijvoorbeeld onredelijke uitbarstingen die de omgeving niet begrijpt, waardoor hij of zij steeds meer alleen komt te staan. Dergelijke gevoelens en frustraties geven ook een negatieve kijk op de toekomst. Veel mensen komen dan in een piekermodus terecht. Ze blijven zich zorgen maken of zijn angstig. Sommigen raken verbitterd of worden overvallen door een gevoel van zinloosheid.”
Helend contact is belangrijk
Mensen in emotioneel zware tijden hebben de neiging om zich terug te trekken uit contacten met anderen. “Terwijl we juist een knuffel nodig hebben als we ons eenzaam voelen met verdriet, angsten en zorgen. Niets is zo helend als contact met anderen”, zegt Kersten. Maar, weet ze: niet zomaar anderen. “Het is belangrijk iemand te zoeken bij wie je je veilig voelt. Iemand die kan luisteren zonder oordeel of advies, zodat je zonder onderbreking kunt vertellen wat er is gebeurd. Komen daar veel tranen bij los? Heel goed, dat lucht op. Dan is er weer een schilletje afgepeld van die berg gevoelens. Want een probleem vraagt niet om een oplossing, die is er niet altijd. Een probleem vraagt om aandacht. Het fijne van je verhaal vertellen is ook dat het helpt om je gedachten te ordenen.” Een andere belangrijke stap om weer vaste grond onder de voeten te krijgen, is zorgen voor rust, zegt Fiddelaers. Wie in acute stress verkeert en emotionele dreiging ervaart, schiet in de overlevingsstand en reageert vanuit het instinctieve oerbrein. Het rationele brein wordt uitgeschakeld, helder nadenken over oplossingen lukt niet meer. Ook voelen wat je nodig hebt, wordt moeilijk. Fiddelaers: “Zoek mensen of bezigheden op die een kalmerend effect hebben. Dat kan iets zijn als tegen je partner aanliggen of de hond knuffelen, wandelen, sporten, schrijven, haken of bakken. Of simpelweg het huis opruimen met mooie muziek aan. Dergelijke bezigheden helpen om niet overspoeld te worden en zijn ankers die helpen om weer in contact met jezelf te komen.”
Meer/minder veerkracht
De één veert relatief makkelijk terug na een dramatische gebeurtenis, de ander komt voorgoed gehavend uit de strijd. Daarbij spelen verschillende factoren een rol, zegt rouw- en traumadeskundige Riet Fiddelaers. “Veerkracht wordt vooral opgebouwd door tegenslagen te krijgen in het leven en daarin niet alleen te staan. Als er iemand voor je is die je een veilig baken biedt, maakt dat het grote verschil. Als je dat als kind hebt ervaren, zorgt het dat je later in het leven beter om steun kunt vragen. Want je moet wel zélf overeind komen na een storm, maar je hoeft het niet alleen te doen.”
Nieuwe versie
Janines leven nam een drastische wending toen haar elfjarige dochter vertelde dat ze seksueel was misbruikt door een goede vriend van het gezin. “We waren kapot van verdriet. Eindelijk begrepen we waar haar extreme driftbuien vandaan kwamen, de nachtmerries, de buikpijn. Om de schade te beperken kreeg Mirthe traumatherapie. Toen het na een jaar beter ging met haar, kwam bij mij pas echt de klap. Dat iemand die ik volledig vertrouwde dit zomaar had kunnen doen en dat ik mijn kind niet had kunnen beschermen, maakte dat ik me kwetsbaar voelde. Ik werd tobberig en was bang voor wat er nog meer kon gebeuren. Altijd knaagde het schuldgevoel: hoe heeft dit onder mijn ogen kunnen gebeuren? Ondanks de steun van vrienden en familie en gesprekken bij een psycholoog bleef ik moe en lusteloos. Niets gaf meer voldoening. De glans was van mijn leven.”
Dat laatste is iets waar veel cliënten van traumabegeleider Irene Kersten mee zitten. “Ze vragen mij wanhopig: ‘Word ik ooit weer de oude?’ Dan zeg ik eerlijk: ‘Nee, je wordt een nieuwe versie van jezelf. Maar vraag je eerst af welke versie dat is. Die van vorige week? Of van vijf of tien jaar geleden?’ Mensen groeien innerlijk door alle ervaringen die ze opdoen, juist ook door de moeilijke. Daarvoor is het essentieel om te erkennen wat het gebeurde met je doet, in plaats van weg te vluchten of te bagatelliseren. Alle gevoelens mogen er zijn.”
Delen = helen
Traumabegeleider Irene Kersten ontwikkelde een methode om jongeren te helpen die een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt: delen is helen. “Er bestaat voor jongeren na een traumatische gebeurtenis zoals de zelfdoding van een vriend, een ernstig ongeluk of seksueel misbruik niet zulke goede nazorg als voor volwassenen. Veel mensen denken dat het wel goed gaat. Maar ze hebben meer nodig dan gesprekken met een psycholoog, het is heel belangrijk dat ze er onder begeleiding met leeftijdsgenoten over praten. Anders slaat het verdriet naar binnen.” Kersten geeft trainingen ‘Delen is helen’ aan mensen die werken in het onderwijs of bij de GGD, maatschappelijk werkers en jongerenwerkers. Deskundigen in vijf provincies werken al met deze methode. rustnaimpact.nl/jongeren- delen-is-helen
Verlies accepteren
Dat klinkt logisch, mákkelijk bijna, maar is misschien wel het moeilijkste wat er is. We hebben immers de neiging om ons te verzetten tegen nare gevoelens. Het proces om te accepteren dat verlies – van gezondheid, een geliefde, een relatie, zorgeloosheid – bij het leven hoort en er niet langer tegen te vechten, kan een tijd duren, weet rouwdeskundige Riet Fiddelaers. Zij noemt de periode ná een levensveranderende gebeurtenis ‘natriltijd’. “Als na de storm de wind is gaan liggen, komt de opgave om het leven opnieuw op te pakken, met inbegrip van wat voorgoed veranderd is. Je neemt de schade op: die tak is weg, dat is geknakt. Kijk ook naar wat deze periode je heeft gebracht.”
Zo kreeg Janine een hechtere band met haar man en dochter doordat ze er voor elkaar konden zijn. “Ook raakte het me diep hoeveel mensen er voor ons waren. Bovendien maakt het delen wat er in ons gezin speelde dat anderen ook openhartig vertelden over wat ze zelf hadden meegemaakt. Dat troostte mij. We zijn niet alleen met onze ellende. Het maakt het contact intenser en echter.”
Zin in leven
Renate trok in haar eentje met een campertje de Schotse Hooglanden in. Al wandelend in de ruige natuur kwam ze tot rust en leerde stap voor stap weer hoe te leven. “Vroeger rende ik hijgend en zwetend naar de top, móest ik dat doel halen. Mijn nieuwe ik ging rustig lopen, heel mindful, het landschap in zich opnemend. Zonder verwachtingen of eisen, zonder doel. Lukte het niet? Ook prima, dan ging ik de volgende dag opnieuw. Het is een nieuwe levenshouding geworden. Het mooie is: ik ben blij met wie ik nu ben. Ik heb meer rust, leef bewuster, geniet intenser.” Tijdens het wandelen kwam Renate steeds een stukje verder. “Toen ik voor de eerste keer een bergtop bereikte, moest ik huilen. Eindelijk voelde ik weer intense blijheid en ik besefte: ellende gaat voorbij. Het leven stopt niet na kanker.”
Inspirerende boeken
- De keuze, Edith Eva Eger, over het overleven van Auschwitz € 15,50 (Lev.)
- Nieuwe handen, Gerie Smit, over de nieuwjaarsbrand in Volendam € 21,99 (The House of Books)
- Kom hier dat ik u kus, Griet Op de Beeck, over onveilig opgroeien € 15,- (Prometheus)
- Natriltijd, Riet Fiddelaers-Jaspers, over herstellen en terugveren € 14,95 (Circle Publishing)
- Onderweg, Renate de Backere, over doorgaan na ziekte € 25,- (Philip Elchers)
Fotografie: Shutterstock
