Schrijfster Marion Bloem: “Ik moet het nu écht alleen doen”

In haar roman ‘Meisjes uit het dorp’ schrijft Marion Bloem (70) over de vriendschap tussen vrouwen. Iets wat voor haar steeds belangrijker wordt, zeker sinds haar man Ivan in oktober overleed. “Ik had niet gedacht dat het verlies zó zwaar zou zijn.”

Op een regenachtige avond in januari wordt in een Amsterdamse boekhandel Meisjes uit het dorp ten doop gehouden, de nieuwe roman van Marion Bloem. Er zijn meer mensen dan klapstoeltjes en het enthousiasme is zo groot dat de presentatie al voor het afgesproken tijdstip begint. De schrijfster – in een strak zwart jurkje en laarzen – is het stralende middelpunt. Ze wordt geïnterviewd, ze moedigt de aanwezigen aan mee te zingen met het nummer Ramona van The Blue Diamonds, live uitgevoerd door zangeres Desray en gitarist Patrick Drabe. Ze leest een paar fragmenten uit het boek voor, overhandigt een eerste exemplaar aan een van haar kleindochters en ze signeert. “Je begrijpt dat het een performance was, hè?” zegt Marion Bloem als we elkaar een tijdje daarna spreken. “Door vrolijk te doen, schermde ik me af. Zo kon ik het.”
Het was haar eerste boekpresentatie zonder haar grootste fan: haar man Ivan Wolffers, die na een huwelijk van 51 jaar in oktober 2022 overleed, twintig jaar nadat prostaatkanker bij hem was geconstateerd. In 2020 verloor Marion haar moeder, voor wie ze jarenlang mantelzorgde. En de dag van haar boekpresentatie was niet toevallig gekozen. Dat was de geboortedag van haar zus Joyce, die in 2017 stierf. “Omdat Meisjes uit het dorp over zusjes en vriendschap gaat, vond ik dat toepasselijk.”

Marions leven wordt de afgelopen jaren dus gekenmerkt door rouw, maar gelukkig is er ook schoonheid. Afgelopen najaar ontving ze de Constantijn Huygens-prijs 2022 voor haar gehele oeuvre. Uit het juryrapport: ‘Bloems productiviteit, niet alleen als schrijver, is overweldigend. Haar oeuvre is persoonlijk, origineel, meeslepend en geschreven vanuit een grote maatschappelijke betrokkenheid.’
“Die prijs had op een beter moment kunnen komen, zodat Ivan het nog had kunnen meemaken, maar ik ben heel dankbaar”, zegt ze. “De activiteiten eromheen houden me op de been. Eigenlijk is het nu te druk, maar dat is ook fijn. Het leidt me af. Ik dacht dat ik intussen wel iets van rouw wist, maar je partner verliezen en zeker na zo veel jaar, is echt zwaar. Waarmee ik niet wil zeggen dat het makkelijker is als je elkaar minder lang hebt gekend. Ik ontmoette Ivan toen ik achttien was, ik zat nog op de middelbare school. Hij heeft mij gevormd, of beter gezegd: we hebben elkaar gevormd. Omdat we wisten dat we nog jong waren toen we iets met elkaar begonnen en we samen oud wilden worden, hebben we elkaar ook alle ruimte gegeven om ook buiten de relatie te groeien. Natuurlijk ging het niet altijd over rozen. We hebben alle crises die je in een relatie kunt hebben wel beleefd. Dat stopte niet door zijn kanker. Je loopt dan tegen dezelfde dingen aan, hooguit op een andere manier. En nu… Ik wist natuurlijk al heel lang dat het zo zou aflopen, maar daar kun je je niet op voorbereiden. Niet dat ik dat wilde, trouwens. ‘Ik wil niet denken aan hoe het zonder jou zal zijn’, zei ik altijd tegen Ivan. ‘Dat hoeft nu nog niet, het wordt vast al erg genoeg.’ Ivan is twintig jaar ziek geweest. Het voordeel is dat je kunt zeggen dat het afscheid geleidelijk kwam. Maar of je dat een voordeel moet noemen? Al die tijd leefde ik in spanning.”
Ze schiet vol. “Sorry. Weduwen lijden aan emotionele incontinentie, zeggen ze. Dat klopt. Je hebt volstrekt geen controle over je emoties. Als ik alleen thuis ben vind ik het prima om te huilen, maar ik wil het niet altijd en overal.”

Is die spanning die je voelde nu weggevallen?

“Helemaal niet! Ik heb eerder nog meer stress. Je weet niet wat er allemaal moet gebeuren als je man sterft. Met één abonnementje opzeggen ben ik al een halve dag bezig. Al die praktische dingen, daar ben ik nog lang niet uit. Ik heb huishoudelijke zaken verwaarloosd om zo goed mogelijk te kunnen mantelzorgen. En ik heb mijn werk verwaarloosd om bij hem te kunnen zijn, dus ik zit nu in allerlei inhaalmanoeuvres. Psychologisch moet ik opeens iemand worden zonder hem. Het is niet dat we altijd samen waren, maar nu moet ik het écht alleen doen. Ik merk dat ik deels terugval op wie ik was voordat ik hem ontmoette. Dat is een gekke ervaring.”

Wat heb je ontdekt over je nieuwe zelf?

“Dat ik sterk ben als ik in mijn eentje ben. Het wordt pas moeilijk als ik me niet genoeg kan terugtrekken. Het gaat ook goed als ik in de natuur ben, maar ik durf niet meer vier uur in mijn eentje door het bos te dwalen. Als vrouw van zeventig ben je dan toch kwetsbaar. In de toekomst zou ik wel weer willen gaan reizen. Ik ben altijd avontuurlijker geweest dan Ivan, en daar wees hij me ook op: ‘Jij bent dapperder en stoerder dan ik, jij hebt nooit angst.’ Dat is waar, maar ik heb nu wel een ander soort angst.”

Waar ben je nu bang voor?

Zachtjes: “Dat ik niet meer wil leven.”

Dat lijkt me inderdaad een beangstigende gedachte. Helpt schrijven?

Meteen: “Ja! Als ik schrijf of bezig ben met iets wat daarmee te maken heeft, voel ik me sterk. Maar het lukt me nu nog niet om echt te schrijven. Omdat hij wist dat schrijven voor mij een levensvoorwaarde is, bedacht Ivan dat ik als volgend project een brief aan hem kan schrijven. Ook als een soort rouwverwerking. Dat wil ik wel, maar om dat te kunnen doen, moet ik een soort kluizenaar zijn. Dat gaat nu even niet, omdat ik druk ben met andere dingen.”

In je nieuwe roman schrijf je over vriendschap, met autobiografische elementen.

“Voor mijn werk put ik altijd uit mijn eigen leven. Dat is voor mij een soort goudmijn. Ik ga uit van iets wat ik zelf heb meegemaakt of gevoeld en laat daar mijn fantasie op los. In dit geval begon het met het besef dat ik Ivan zou gaan verliezen. Hoe had mijn leven eruitgezien als ik hem niet was tegengekomen? Het verhaal situeerde ik in de specifieke situatie waarin ik opgroeide, zodat ik ijkpunten had: de hiërarchische samenleving, meegenomen uit de koloniale tijd, en ouders met onverwerkte trauma’s. In het dorp vlak bij een vliegbasis waarover ik schrijf, woonden veel getraumatiseerde Indo’s die allemaal op hun eigen manier op dat trauma reageerden – wat weer verschillende effecten heeft op hun kinderen. Al die variatie maakte dit boek heerlijk om te schrijven, ik kon me totaal in de personages verliezen. Ik wilde al heel lang een boek schrijven over vrouwenvriendschappen. Over hoe ze ontstaan en hoe meisjes en vrouwen met vriendschappen omgaan, welke rol ze spelen in hun leven. Het is bij iedereen zo anders, dat fascineert me.”

Hoe is het bij jou?

“In plaats van vriendinnen heeft Ramona, de hoofdpersoon in mijn boek, de pen. Zo was het bij mij ook een beetje. Op de middelbare school voelde ik me buitengesloten. Misschien wilde ik er ook niet echt bij horen. Ik had genoeg aan mezelf. In die zin was ik anders dan mijn zus, die wel veel vriendinnen had.
Dat heb ik in het boek dikker aangezet: Ramona is introverter dan ik was en haar zus extraverter dan mijn zus. Als volwassene was ik vooral bevriend met Ivan. Hij was niet alleen mijn partner, maar ook mijn vriend. De trouw die hij ten aanzien van mij had, is wat je van een vriendschap wil. Tot voor kort had ik zoiets zelden ervaren in een vriendschap met een vrouw. Maar misschien had dat vooral met mijzelf te maken, stond ik er niet genoeg voor open, omdat mijn relatie met Ivan zo hecht was.”

Je kleindochters en hun vriendschappen hebben je ook geïnspireerd, zei je bij de boekpresentatie.

“Ik leer veel van hen, op veel fronten. Ze zijn zeventien, dertien en vijf, alle drie fantastische meisjes en alle drie heel verschillend. Het is mooi om te zien hoe zij midden in het leven staan. Bij alle grote en kleine dingen die zij me vertellen vraag ik me af: zou ik dat ook zo hebben gedaan op die leeftijd, onder die omstandigheden? Zij zijn zo druk met hun vriendinnen, ze zien elkaar op school, ze appen de hele tijd, ze logeren bij elkaar. Ik denk niet dat ik dat had uitgehouden. Zelf zit ik nu in een soort experimentele fase, er logeren nu ook best vaak vriendinnen bij mij.”

Je bent vriendinnen aan het maken?

“Ik had al vriendinnen, maar er was door de jaren heen ook afstand ontstaan. Toen Ivan nog leefde, had ik vaak geen tijd voor hen. Daarbij had zijn prostaatkanker een ongelooflijk grote invloed op onze relatie. Daar heb ik over geschreven. Omdat ik Ivan in zijn waarde wilde laten, deelde ik natuurlijk niet alles. Ook niet met vriendinnen. Op hun vragen zou ik niet eerlijk kunnen antwoorden, en daar hou ik niet van. Dus dan zag ik die vriendinnen maar liever niet, hoe eenzaam me dat ook maakte. Nu ik alleen ben en meer tijd heb, heb ik meer behoefte om me met vrouwen te verbinden.”

Hoe gaat dat?

“Best goed, eigenlijk. Het is nog wel uitzoeken hoeveel ik in deze rouwperiode in een week aan sociale activiteiten kan opbrengen zonder mezelf te verliezen. Ik merk dat het niet altijd verstandig is om het drie dagen achter elkaar leuk te hebben met verschillende vriendinnen. Als je de rouw overdag niet kunt voelen omdat je in gezelschap bent, komt hij ’s nachts alsnog. Te veel sociale contacten zijn nu dus niet goed, maar misschien zijn ze dat wel nooit voor mij. Op social media kan ik contact hebben als het mij uitkomt, dat bevalt me wel.”

Je deelt veel online.

“Omdat ik open wil zijn. Misschien hebben mensen er iets aan. En ik krijg er ook veel voor terug. Afgezien van een enkele reactie van iemand die erop uit is om mij te kwetsen, ervaar ik het contact via social media als prettig. Je gaat namen herkennen, reacties lezen, mensen volgen. Er zijn mensen in veel moeilijker omstandigheden dan ik. Ook dat is goed om te beseffen. We steunen elkaar, herkennen elkaars ervaringen. Ik ben niet alleen op mijn eilandje van rouw. Gek genoeg is dat een troostende wetenschap.”

Ik zag een filmpje op Instagram waarin Jane Fonda vertelt dat ze na haar laatste scheiding vrouwenvriendschappen opzocht.

“Dat herken ik. Ik heb ook altijd van mannen gehouden, als vrienden. Dat is nu helemaal weg. Ik vraag me af of het ooit terugkomt. Mannen willen vaak meer dan alleen vriendschap. Daar kon ik vroeger wel mee omgaan, maar nu niet meer. Ze kunnen zo opdringerig zijn, ze geloven het gewoon niet als ik ze afwijs: ik ben toch een vrouw alleen? Mijn vriendinnen, ook de vrouwen die ik tot nu toe minder goed kende, vind ik allemaal even boeiend. Aan de vrouwen die ook weduwe of alleenstaand zijn heb ik het meest, vooral als ze ook kwetsbaar durven zijn. Van hen leer ik heel veel.”

Wat leer je dan?

“Dat het gemis nooit overgaat, maar dat het na een jaar of vijf beter controleerbaar wordt. Dan heb je het verinnerlijkt, al blijf je het altijd voelen. Ik moet bekennen dat er wel al iets aan het veranderen is, heel langzaam. In het begin dacht ik: wat moet ik nog lang zonder Ivan verder leven. Hoe ga ik dat doen? Nu kan ik soms ook denken: misschien red ik het wel. Dat is best snel, vind ik zelf. Als ik het goed doe, als ik ervoor zorg dat ik naast mijn sociale contacten ook genoeg tijd voor mezelf heb en als het me lukt om te blijven schrijven… Ja, dan red ik het wel.”

• In Story of my life… op Libelle TV blikt Marion terug op belangrijke momenten in haar leven aan de hand van haar eigen berichten op Instagram.

Fotografie portret Marion en Ivan: Robin de Puy | Styling: Liselotte Admiraal | Haar en make-up: Tynke Jeeninga | M.m.v.: Landgoed Vollenhoven (locatie), LaDress (top), Drykorn (gebreide jurk), Sacha (laarsjes), Morgan (coltrui), Mango (giletjurk), Falke (panty)