De man van Marian (60) was laaggeletterd: “Al die jaren heb ik nooit iets gemerkt”

In Nederland hebben 2,5 miljoen volwassenen moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Laaggeletterdheid raakt onze samenleving. Die functioneert namelijk beter als iedereen kan meedoen.

Het verhaal van Marian (60) laat zien wat voor impact laaggeletterdheid kan hebben op iemands leven. Hoewel Marian bijna 40 jaar getrouwd is met Jan (60), weet ze pas sinds drie jaar dat haar man nauwelijks kon lezen of schrijven. “Door dat briefje viel plotseling alles op zijn plek.”

Schrikbarend boodschappenlijstje

Marian: “Ik kreeg een brok in mijn keel toen ik twee jaar geleden de allereerste liefdesbrief van mijn man Jan kreeg. We waren toen al 37 jaar samen, maar nooit eerder had ik een handgeschreven brief van hem ontvangen. Niet omdat Jan me niet wilde schrijven, gewoon omdat hij het niet kon. Deze brief was ook zó anders dan zijn boodschappenlijstje dat ik drie jaar geleden vond. Wat daar op stond was schrikbarend, het waren niet eens woorden.

Jan had alles opgeschreven zoals hij sprak: in dialect en vol spelfouten. Achteraf niet zo gek, want hij was als kind vaker thuis dan op school. En daar was, met ouders die zelf amper konden lezen of schrijven, geen boek of krant te vinden. Jan werd na de basisschool ook niet gestimuleerd om door te leren, hij ging in de bouw aan de slag. Omdat hij geen fijne jeugd heeft gehad, had hij het er liever niet over. En ik vroeg er niet naar.

Laaggeletterdheid geheim houden

Het was nooit de bedoeling dat ik dat boodschappenbriefje zou vinden, Jan hield zijn laaggeletterdheid voor iedereen geheim, zelfs voor mij. Daar was hij een ster in, want al die jaren heb ik nooit iets gemerkt. Toch viel door dit briefje plotseling alles op z’n plaats. Op de een of andere manier was ik altijd degene die formulieren invulde en de verjaardagskaarten schreef. Heel toevallig! Hoe vaak hij niet zijn leesbril was ‘vergeten’ of toevallig naar het toilet moest als we gingen inchecken op vakantie... Jan had overal een smoes voor.

Maar als je daar niet bij stilstaat, heb je dat dus gewoon niet in de gaten. Toen ik Jan confronteerde met zijn briefje, schaamde hij zich verschrikkelijk. Hij durfde me niet eens aan te kijken. Ik vond het vreselijk om te zien, maar ik wist op dat moment ook niet wat ik moest doen. Het kwam niet in me op om hulp in te schakelen. Ik wist niet eens dat zoiets bestond.

Leren lezen en schrijven

Jarenlang heeft Jan in de bouw gewerkt, tot hij het zware werk niet meer aankon. Hij moest op zoek naar een nieuwe baan, maar wat blijft er over als je nauwelijks kunt lezen en schrijven? Wij dachten dat het nu echt einde oefening was. Tot we via de GGZ hoorden dat er wel degelijk iets te doen is aan laaggeletterdheid. Vanaf dat moment ging er een wereld voor Jan open. Elke week volgde hij een dag speciale lessen, en hij oefende veel thuis. Stap voor stap leerde hij begrijpend lezen en schrijven. Hij bloeide helemaal op.

Gemiste kansen

Helaas heeft Jan door zijn laaggeletterdheid een aantal mooie kansen aan zich voorbij moeten laten gaan. Zo kon hij in de bouw een hogere functie krijgen, maar dat zou betekenen dat hij materialen moest bestellen en facturen moest schrijven. Tegen mij zei hij toen dat hij voor deze nieuwe baan moest verhuizen en dat hij dat niet wilde. Ook liep hij een carrière in de bokswereld mis. Jan behoorde namelijk tot de beste boksers van Nederland. Maar hij toen hij de mogelijkheid kreeg om trainer te worden, bedankte hij voor de eer omdat hij geen idee had hoe hij die trainingsschema’s op papier moest zetten. Ik vond het destijds onbegrijpelijk dat hij de kans liet lopen om van zijn hobby zijn beroep te maken. Maar ik ken Jan: nee is nee. Doorvragen had geen zin.

Niets om je voor te schamen

Eigenlijk dacht ik dat in een land als Nederland laaggeletterdheid niet meer voorkwam. Inmiddels weet ik dat Jan niet de enige volwassene is die nauwelijks kan lezen en schrijven. Om mensen met hetzelfde probleem te motiveren om net als hij terug te gaan naar school, is Jan taalambassadeur geworden bij Stichting Lezen & Schrijven. Hij wil lotgenoten duidelijk maken dat laaggeletterdheid niet iets is om je voor te schamen en ze vertellen hoe zijn leven is verrijkt sinds hij kan lezen en schrijven.

Liefdesbrief

Ik heb een totaal andere man sinds Jan heeft leren lezen en schrijven. Hij is positiever en minder gesloten, alsof hij opgelucht is dat hij zijn grote geheim niet langer hoeft te bewaren. Hij laat me nu ook regelmatig weten hoeveel ik voor hem beteken, zelfs met een echte liefdesbrief. Soms doet het pijn dat ik niet eerder heb gezien wat er met hem aan de hand was. Hoe zou ons leven eruit hebben gezien als we eerder in actie waren gekomen? Maar ach, we hebben er iets aan gedaan. Jan kan eindelijk lezen en schrijven, dat pakt niemand ons meer af.”