PREMIUM
Alleen maar niet eenzaam
Het beeld van die zielige single die elke avond met een bord op schoot voor de tv zit? Daar klopt weinig van! Net als van het idee dat een relatie dé sleutel tot geluk is. “Ik ben tevredener in m’n eentje.”
Het was groot nieuws, afgelopen oktober. ‘Meer Nederlanders voelen zich eenzaam’, kopte onder andere nieuwssite nu.nl. De cijfers logen er niet om: zo’n 43 procent van de bevolking voelt zich enigszins of zelfs erg eenzaam, het jaar daarvoor was dat nog 34 procent. Opvallend waren ook de lezersreacties onder dat bericht: ‘de wereld wordt steeds individualistischer’, ‘de digitalisering helpt niet mee’ en ‘hier moet veel meer aandacht voor komen’. Dat laatste is natuurlijk terecht. Want eenzaamheid is niet alleen een verdrietig gevoel, het is ook echt schadelijk voor onze bloeddruk, motoriek, slaap en afweersysteem. De gevoelens die met eenzaamheid gepaard gaan, hebben grote invloed op hoe we onze omgeving waarnemen, zegt socioloog Tanja Traag van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). “Het gaat vaak niet alleen om het gemis van andere mensen om je heen, maar ook om het gemis van een fundamentele ander in je leven. En vooral dat laatste vul je niet zomaar even in.”
Vergrijzing
Niet alleen het aantal mensen met gevoelens van eenzaamheid is toegenomen, ook het aantal alleenstaanden is de afgelopen decennia flink gestegen. In 2022 telde Nederland 3,2 miljoen alleenstaanden, zo’n achttien procent van de bevolking woont alleen. Dat is veel in vergelijking met zeventig jaar geleden, toen het aantal alleenstaanden nog 245.000 was, zegt Traag. “Binnen drie generaties maakte onze samenleving een enorme ontwikkeling door. Daarin maakten het huwelijk en kerngezin steeds meer plaats voor alternatieve leefvormen zoals die van alleenstaanden.” De stijging van het aantal echtscheidingen en het feminisme hebben daar deels invloed op gehad. Maar de grootste aanjager van die 3,2 miljoen alleenstaande Nederlanders is het weduwe- of weduwnaarschap vanwege de vergrijzing, weet de socioloog. “De groep die een partner verliest wordt volgens de prognoses alleen maar groter. Dat zijn vaak vrouwen, want die hebben een hogere levensverwachting. In de groep van vijftig tot vijfenzestig is er nog wel een nieuwe partner te vinden voor wie dat wil. Maar vanaf vijfenzestig wordt dat een stuk lastiger.”
Onwennig
De socioloog ziet dat alleenstaanden vaker kampen met gevoelens van eenzaamheid dan mensen van dezelfde leeftijd die een partner of gezin hebben. Traag: “Bij deze groep is de worsteling groter. Begrippen als zingeving en geluk scoren ook minder hoog bij alleenstaanden, zeker tijdens de coronatijd zagen we bij hen negatievere gevoelens. Ook na het verlies van een partner kan dit gebeuren. Als twee stellen er altijd met z’n vieren op uit trokken, kan het onwennig zijn om dat na een overlijden met z’n drieën te blijven doen. En het gedeeltelijke verlies van een gezin door een scheiding kan vooral bij alleenstaande mannen zwaar wegen.” Toch wil de socioloog de cijfers niet te zwaar laten klinken, want in de praktijk staat niet iedereen hetzelfde in het alleengaande leven. Want alleenstaand leven en eenzaamheid zijn niet hetzelfde. Eenzaamheid heeft veel verschillende verschijningsvormen, zoals sociale eenzaamheid (vrienden missen in het leven), emotionele eenzaamheid (de gevoelens niet kunnen delen met een intieme partner), situationele eenzaamheid (door een ziekte, werkloosheid of armoede aan huis gekluisterd zijn), existentiële eenzaamheid (de zin van het leven missen) en voorbijgaande eenzaamheid (na een groots levensmoment tijdelijk een isolement ervaren). Kortom, wie alleen is hoeft niet eenzaam te zijn, en wie eenzaam is kan dat soms ook ervaren zonder letterlijk ‘alleen’ te zijn.
Kerstreclames
Om eenzaamheid aan te pakken trekt het kabinet de komende jaren tientallen miljoenen uit om mensen dichter bij elkaar te brengen. Dwars door alle leeftijden heen, want eenzaamheid is ook niet exclusief voorbehouden aan ouderen. In de podcast Jong en eenzaam praten vier millennials open over de rol van eenzaamheid in hun levens – die overigens bomvol sociale contacten zitten. Wat blijkt: eenzaamheid kan ook ontstaan door het gevoel tekort te schieten in sociale relaties, of door die contacten niet diepgaand genoeg te vinden. ‘Als ik na een drukke dag thuiskom, kan ik me helemaal leeg voelen vanbinnen’, wordt in die podcast gezegd. En ook: ‘Ik vind mezelf niet zo leuk, dus ik geloof het niet als anderen dat wel lijken te doen.’ En gebrek aan zelfvertrouwen, onrust en vooral een ‘perfect’ plaatje in het hoofd hebben, kunnen gevoelens van eenzaamheid versterken.
Dat geldt ook voor elke leeftijd, weet weduwe Hetty Loeb (zie pagina links). Zij zat vorig jaar kerst alleen thuis in haar comfortabele stoel, samen met Netflix en veel lekkere boodschappen. Daar had ze zich op verheugd en daarom vond ze de kerstreclames die ze al weken op tv voorbij had zien komen extra ergerlijk. “Die zaten vol gezinnen, wie alleen was werd snel aan hun tafel bijgeschoven of op een andere manier ‘gered’. Natuurlijk begrijp ik als weduwe heel goed hoe het voelt om iemand van wie je hield te missen, zeker op feestdagen. Maar dit soort reclames maakt dat gevoel alleen maar erger. Omdat ‘alleen’ zijn daarin wordt gepresenteerd als ‘ongewenst’ of ‘zielig’. Terwijl ik die kerst wel alleen was, maar zeker niet eenzaam. Dat een alleenstaand leven heel gewoon en menselijk is, ups en downs kent en vooral heel vaak voorkomt, krijgen we nog maar zelden op een normale manier te zien. Terwijl dat veel eerlijker en vriendelijker zou zijn naar al die miljoenen Nederlandse alleenstaanden. En vooral veel behulpzamer.”
Maak een lijstje van oude contacten die verwaterd zijn en bekijk of je iemand kunt bellen of mailen.
Zijn er mensen met wie je oppervlakkig contact hebt dat je zou willen verdiepen? Praat eens met diegene over wat je bezighoudt en vraag de ander hier ook naar.
Durf hulp te vragen. Mensen doen graag iets voor een ander, zeker als het niet al te groot is.
Bied buren of kennissen jouw hulp aan, bijvoorbeeld als oppas van de kinderen of huisdieren, of help met klussen of het huishouden.
Ga vrijwilligerswerk doen of meld je aan voor een maatjesproject.
Bel de Luisterlijn: je kunt hier 24 uur per dag terecht voor een gesprek over wat jou bezighoudt, 088 0767 000.
Kortste eind
Hetty heeft gelijk, want als de nieuwste cijfers van het CBS ons iets laten zien is het wel dat onze wereld ook in demografisch opzicht allang is veranderd. Daarmee wordt het ook best ouderwets om vast te houden aan het eenzijdige plaatje van het gezin of stel als hoeksteen van de samenleving. Dat moet dus anders, al is het maar omdat alleenstaanden ook in praktisch opzicht nogal eens aan het kortste eind trekken. Kosten zoals van een hypotheek, hotelkamer, vakantiereizen en zelfs sportschoolabonnementen zijn voor singles vaak duurder dan voor stellen. Dat geldt ook voor de afvalheffing van veel gemeenten. Een erfenis aan de partner is tot € 600.000 belastingvrij, maar wie als alleenstaande geld wil achterlaten aan een vriend betaalt tienduizenden euro’s belasting.
theatermaker Marjon Moed die er de theatervoorstelling Tafeltje voor 1 over maakte en in 2021 de petitie Alleen is oké startte. “Het gezin is in onze maatschappij nog altijd de norm. Gek, want het aantal alleenstaanden groeit al jaren.” Toch was er ook kritiek op dat geluid, onder andere van emeritus hoogleraar en voormalig CBS-demograaf Jan Latten. Hij vond dat hogere kosten nu eenmaal de prijs zijn die alleenstaanden betalen voor hun vrijheid en zag meer in een zogenaamde ‘deelcultuur’; alleenstaanden die bijvoorbeeld een woning of auto delen om de kosten ervan te kunnen opbrengen. Een beetje streng was dat wel, maar het goede nieuws zat in zijn woordkeuze van ‘deelcultuur’. Want zowel het groeiende aantal alleenstaanden als het groeiende aantal eenzamen vragen om een nieuw besef van collectiviteit. Om een wereld met elkaar te maken waarin we als divers geheel samenleven en niet op traditionele, afgesloten eilandjes.
Geheim voor geluk
Hoe belangrijk dat samenleven is blijkt ook uit het beroemde, 75 jaar durende onderzoek dat de universiteit van Harvard in 2017 publiceerde. Want er is maar één geheim voor geluk en dat is niet een goede afkomst, geld, roem, diploma’s of een flitsende carrière. Wel zijn dat goede, hechte relaties met familie of vrienden, met een partner, de buren of de kerk. Daarbij hangt dat geluk niet af van het aantal relaties dat we hebben: we kunnen beter één relatie hebben waarbinnen ruimte is om kwetsbaar te zijn dan vijf waarin dat niet kan. Dat geldt voor iedereen en op elke leeftijd: alleenstaand, getrouwd, gescheiden, weduwe/weduwnaar of single. Dat we dus niet per se op één manier door het leven hoeven te gaan is misschien geen nieuwe gedachte. Maar dat we dat met elkaar moeten doen om wel alleen, maar niet eenzaam te zijn, is dat wel. En het is een heel belangrijke, zeker in deze tijd.
- De Facebookgroep Alleen is oké (een initiatief van theatermaakster Marjon Moed) brengt mensen samen die het oké vinden om alleen te zijn en die dit over het algemeen als positief ervaren.
- Nieuwemensenlerenkennen.nl is een community met wekelijks meer dan 200 (kleinschalige) events waar mensen elkaar ontmoeten.
- Psytoo.nl is een contactapp die lotgenoten met elkaar in contact brengt op meerdere gedeelde onderwerpen, waaronder eenzaamheid.
- Eentegeneenzaamheid.nl is een site met tips en initiatieven om eenzaamheid te verminderen en/of anderen te helpen.
Wieke: M.m.v. Peek & Cloppenburg (jurk), Nolten (laarzen), Asos (accessoires), Hetty: M.m.v. s.Oliver (bloes), Goosecraft via Nolten (vest), Expresso (broek), Nolten (laarzen), Jantine: M.m.v. Massimo Dutti (top), Mango (bloes), H&M (broek), Nolten (schoenen). Styling: Ronald Huisinga | Haar en make-up: Astrid Timmer | Bronnen: nu.nl, RTL Nieuws, CBS, eenzaam.nl Tekst: Liesbeth Smit | Fotografie: Petronellanitta