Ellende in de wereld? Zo kom je in actie

Klimaatproblemen, vluchtelingencrises, geweld tegen vrouwen, journalist Catelijne Elzes ligt er wakker van. Om haar gepieker te stoppen, gaat ze op zoek naar manieren om iets tegen alle ellende te dóen.

Er is natuurlijk altijd al veel ellende in de wereld geweest, maar sinds de pandemie lijkt alles dichterbij te komen en heftiger te worden. Er zijn zó veel vluchtelingen op drift, de opwarming van de aarde is letterlijk voelbaar, de oorlog sluipt via de achterdeur Europa binnen en overal ter wereld worden vrouwen nog steeds onderdrukt. Ik ben niet eens zo bang voor mijn eigen hachje, maar wel voor dat van miljoenen mensen die het minder goed hebben dan ik en uiteindelijk ook voor dat van mijn kinderen. De wereld lijkt wel in brand te staan en ik weet niet waar ik moet beginnen met blussen. Ik voel me klein en machteloos. ’s Nachts lig ik er ­letterlijk wakker van. Heb ik invloed op zulke grote problemen? Zo ja, waar kan ik mijn energie het best in steken en hoe combineer ik dat met mijn drukke leven?

Maak ’t verschil

Op de werkplek die ik huur als freelancer, raak ik in gesprek met An Kramer. Ze is onderzoeker en organisatie-activist en schreef onlangs het boek met de nieuwsgierigmakende titel Ben jij al activist?. Kramer roept hiermee vooral ­organisaties op om in actie te komen, maar ook als individuen kunnen we volgens haar een boel goeds in gang zetten. Een mooi voorbeeld hiervan is modeontwerper Bas Timmer. De dakloze vader van een vriend van Timmer overleed aan onderkoeling. Dit raakte hem zó diep dat hij besloot een water- en winddicht ­slaappak te ­ontwerpen om daklozen droog en warm te ­houden. Deze zogenaamde ShelterSuits zijn nu een enorm succes; de pakken worden inmiddels wereldwijd ­gebruikt in vluchtelingenkampen. Oftewel: iedereen kan iets bijdragen. Hoe luidt die uitdrukking ook alweer? Als je denkt dat je te klein bent om verschil te maken, probeer dan maar eens te rustig door te slapen met een mug in de kamer.

Elke stap is er één

Waar we beginnen is helemaal aan ons, maar ooit leerde ik van psycholoog en universitair docent Bart Verkuil, ­gespecialiseerd in piekeren, om de onder­werpen die me uit mijn slaap houden als startpunt te nemen. De problemen waar we ’s nachts over piekeren, maken duidelijk waar we het meest om geven, legde hij uit. Het spreekt vanzelf dat ons gepieker ook wordt beïnvloed door de ­actualiteit, neem de oorlog in Oekraïne, maar Verkuils advies geeft me richting. De laatste tijd gaan mijn gedachten vaak uit naar vluchtelingen. Misschien omdat ik zelf zo blij ben met mijn gezin, mijn huis, mijn werk en het land waarin ik woon dat het me vreselijk lijkt dit alles achter te moeten laten.
Als ik google op ‘vrijwilliger’ en ‘vluchte­lingen’ kom ik uit bij de website van het Rode Kruis. Onder het knopje ‘Word vrijwilliger’ staat ook de mogelijkheid om flexibel te vrijwilligen. Mensen met weinig tijd die wel de handen uit de ­mouwen willen steken, kunnen zich opgeven bij het burgerhulpnetwerk Ready2Help. Je schrijft je in en vervolgens kun je via de Ready2Help-app zien waar op korte ­termijn hulp nodig is. Bijvoorbeeld op het Centraal Station Amsterdam waar veel Oekraïners aankomen of bij de tijdelijke noodopvanglocaties voor asielzoekers. Een aantal diensten laat ik passeren vanwege te veel deadlines van mijn ‘­gewone’ werk, tot ik in een rustige week zie dat ze extra handen kunnen ­gebruiken bij een noodopvang dicht in de buurt. Heel handig ook dat je je voor een ochtend, middag of avond kunt inschrijven en niet meteen voor een hele dag.
Het wordt een bijzondere middag. Ik ga met een bewoner en een begeleider mee naar het ziekenhuis, help tieners kleding uitzoeken in het geïmproviseerde winkel­tje waar ze voor niks kunnen shoppen en raak aan de praat met een bewoner die tijdens zijn jaar in de opvang lessen Nederlandse taal en cultuur heeft ontwikkeld voor zijn medebewoners. De daadkracht van deze jonge professor inspireert me en we hebben het uitgebreid over die gekke onregelmatige werkwoorden; ik heb zelf met plezier Nederlands gestudeerd. Wat me brengt op een tip die ik ooit kreeg bij het Uitzendbureau voor Vrijwilligers (helaas bestaat het niet meer); kies voor iets wat je grotendeels leuk vindt om te doen. Dat maakt de kans om duurzaam in actie te komen een stuk groter. De kledingwinkel in de opvang beheren, even samen met zo’n meisje lachen om een veel te grote roze jas die ze heeft aangetrokken en haar dan trots naar buiten zien gaan met een passende blauwe, maakt me blij. Het gesprek met de ­bevlogen professor ook. Is het groots genoeg wat ik heb gedaan? Dat weet ik niet, maar ik heb in elk geval een stapje gezet. Die nacht slaap ik beter.

Rebelleren

Naast af en toe een dienst voor Ready2Help draaien, zou ik wel wat verder willen gaan. Bijvoorbeeld voor het klimaat. Ik stem al groen, geef geld aan Greenpeace, en heb op mijn eigen vierkante meter het leven al behoorlijk ­verduurzaamd, maar het voelt niet als genoeg. Zal ik de barricaden op gaan, ­actievoerder worden!?
Via via kom ik in contact met Janneke Schmalgemeijer (53). Ze heeft zich zo’n twee jaar geleden bij Extinction Rebellion (XR) aangesloten. XR’s belangrijkste doel van dit moment is: ‘klimaatrechtvaardigheid voor iedereen’. XR wil dat er wereldwijd aandacht is voor degenen die het meest last hebben van de klimaat­crisis. Daarnaast willen ze degenen die de grootste bijdrage leveren aan ‘­ecologische verwoesting’ ter verantwoording roepen. Janneke besteedt gemiddeld ongeveer een dag per week aan actie­voeren. “De klimaatcrisis is in een enorm tempo verergerd. We zien de gevolgen ­hiervan dagelijks op het nieuws voorbij­komen. Bosbranden, overstromingen. Wetenschappers waarschuwen ons keer op keer, maar iedereen blijft op elkaar wachten en naar elkaar wijzen. Als de overheid dan geen verantwoordelijkheid neemt, moet ik het maar doen, dacht ik. We kunnen toch niet tegen de komende generaties zeggen: lossen jullie het maar op met nieuwe technologieën?!”

Iets dóen

Wat Janneke aantrok in XR was het ­volledig geweldloze, je eigen tijd en lijf inzetten om je punt te maken. “Ik ben geen politicus, geen journalist, geen onderzoeker. Ik ben theatertechnicus en bezorgd burger. Op deze manier kan ik tóch aandacht vragen voor een levensgroot probleem.” Janneke heeft al op verschillende manieren actiegevoerd. Zo liet ze stickers drukken met de boodschap ‘Formule 1 afgelast in verband met klimaatschade’ en verspreidde deze door de stad. Ze ging met drie andere rebellen van XR protesteren bij een bank. Ze blokkeerde in haar eentje een straat waarbij ze brieven uitdeelde met de reden van haar actie. Sommige weggebruikers reageerden boos. Uiteindelijk werd ze opgepakt door de politie en dat was ‘best een opluchting’. Ze vond het allemaal namelijk behoorlijk spannend. Het grote voordeel van rebel zijn is voor haar het gevoel dat ze nu daadwerkelijk iets dóet. Janneke: “Hiervoor voelde ik me machteloos en somber. Nu onderneem ik actie met mijn mede-rebellen. Het is prettig dat zij er ook zo in staan, dat schept een band.” Overigens geeft ze aan dat we niet zo ver hoeven te gaan als zij. “Je kunt XR ook steunen door banners te schilderen, naar een demonstratie te gaan met een kan thee of tegen de actievoerders te ­zeggen dat ze goed bezig zijn.”

Dat laatste zal ik een keer doen, maar voorlopig word ik (nog) geen rebel. Appelmoes op oude meesters, lawaai maken, je vastplakken, wegen blokkeren, opgepakt worden; ik sta er toch niet helemaal achter en het past ook niet echt bij me. Misschien een beetje laf, maar het ís wel zo, dus ik besluit verder te zoeken.

Yes!

En dan is het raak. Dankzij een geliefde herinnering – vroeger ging ik met mijn moeder naar schrijfavonden van Amnesty International – zoek ik contact met deze mensenrechtenorganisatie. Mijn aandacht wordt getrokken door de campagne Let’s talk about YES. Een campagne tegen seksueel geweld. Op de website van Amnesty lees ik: ‘Verkrachting is een mensenrechtenschending. Met de publiekscampagne Let’s talk about YES willen we, met name onder jongeren, de dialoog over seks en instemming op gang brengen (…) én strijden voor een betere wet tegen verkrachting.’ Ik praat erover met Legien Warsosemito-Schenk (46) die zich sinds twee jaar vrijwillig inzet voor deze campagne. Legien: “Zelf heb ik op mijn zestiende te maken gehad met seksueel geweld. Pas twintig jaar later heb ik aangifte gedaan en mijn trauma grotendeels kunnen verwerken. Toen ik aan het begin van de pandemie zag dat Amnesty met deze campagne kwam dacht ik: hier wil ik iets mee. Vooral met het onderdeel de wet veranderen. Ik heb zo’n tien jaar ­geleden ervaren hoe de wet mij níet heeft geholpen en wil er alles aan doen om dat voor toekomstige generaties beter te krijgen. Ik heb wel getwijfeld omdat ik ook als ZZP’er werk en mijn kinderen toen pas negen en elf waren, maar ik voelde tot in mijn ziel dat dit was wat ik moest doen.”

Mijn ervaring gebruiken

Legien legt uit dat er voor deze ­campagne diverse activistenteams zijn samengesteld die allemaal op een ander niveau met de actie bezig zijn. Het ene team geeft voorlichting op scholen, het andere team gaat de straat op en protesteert. Legiens team van ervaringsdeskundigen praat onder andere met de media, Kamerleden, voormalig minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid en de huidige ­minister Yeşilgöz-Zegerius over nieuwe, betere wetgeving. Maar we kunnen ook klein beginnen door mee te doen met een kaartenactie, het onderwerp op de werkvloer bespreekbaar te maken of iemand aan te spreken op het maken seksistische grappen.
“Me inzetten voor deze zaak is voor mij enorm vervullend”, vertelt Legien. “Ik heb ooit gevisualiseerd dat ik met deze wet aan de gang wilde en nu is het werkelijkheid geworden, ook al heb ik geen rechten gestudeerd. Toen we het er bij minister Grapperhaus doorheen kregen dat de term ‘seks tegen je wil’ uit het voorlopige wetsontwerp ging, omdat iets wat tegen onze wil gebeurt geen seks is, maar ­verkrachting, heb ik in mijn hart ­gehuild, maar dan van blijdschap.”
Tijdens het gesprek met Legien komt er een sterk ‘yes!’ bij me omhoog. Zelf heb ik ook de nodige ervaring met ­seksueel grensoverschrijdend gedrag en ik wil me graag inzetten om anderen hiervoor te behoeden. Vooral de mogelijkheid om voorlichting te geven over dit onderwerp spreekt me aan. Schrijven en praten zijn mijn grootste hobby’s en ik kan niet ­wachten om ze voor het goede doel in te zetten. En zoals ik van An Kramer van het boek Ben jij al activist? leerde: “Je weet dat je goed zit als een ideaal je in het hart raakt en je handen laat jeuken.” Amnesty, here I come!

• Kies een probleem uit wat je persoonlijk raakt.
• Kijk eventueel ter inspiratie een aantal documentaires op 2doc.nl/projecten/lijstjes/2020/activisme
• Kijk op de site van een organisatie die zich met dat probleem bezighoudt waar je wat voor wilt doen. Veel organisaties hebben een ­pagina over in actie komen. Ook als je iets kleins wil doen. Voorbeelden:
  > actie.voorwarchild.nl
  > amnesty.nl/kom-in-actie
  >greenpeace.org/nl/word-actievoerder
  > rodekruis.nl/wat-kun-jij-doen/steun-met-tijd/vrijwilligerswerk/vacatures-vrijwilligerswerk
  > actievoorvluchtelingenwerk.nl
  > grootoudersvoorhetklimaat.nl

Twijfels?

Woon een voorlichtingsavond bij, volg een (online) training, zoek contact met een medewerker of actievoerder die wil uitleggen wat het inhoudt. Weinig tijd? Er is altijd iets wat je kunt doen. Geld geven, petities tekenen, collecteren, een inzamelingsactie houden, flyers uitdelen, stickers en posters plakken...
Leer hoe je je in het ‘gewone’ leven kunt inzetten. Lees bijvoorbeeld de handleiding ‘Klimaat-gesprekken voeren’ op de site van Greenpeace. Volg de tien minuten durende online training tegen straat-intimidatie via fairspace.co/nl. Download de folders over wat te doen bij discriminatie op de werkvloer/door de buren/op school bureaudiscriminatie-zaken.nl/publicaties.