Jezelf af en toe een schouderklopje geven, werkt dat?

Iedereen heeft behoefte aan erkenning en waardering. Maar als je het even niet van een ander krijgt, werkt het dan ook als je jezelf een schouderklopje geeft? Journalist Catelijne Elzes zoekt het uit.

“Lief hè, dat ik speciaal voor jou een pot chocopasta heb gehaald omdat je in de toetsweek zit. Wat ben ik toch een attente moeder!” Mijn zoon houdt even op met smeren, glimlacht meewarig en mompelt een soort bevestiging. Hij vindt het grappig en ook wel raar, zo’n moeder die naar een complimentje zit te hengelen. Snap ik, maar je moet toch wat als je vaker wil horen dat je goed bezig bent. Toch? Een jaar of tien geleden voelde ik vooral frustratie. Ik verzette bergen in het huishouden, de verzorging van onze zoons, het regelen van gezellige feestjes en toffe cadeautjes, terwijl ik ook nog werkte én suikervrij bananenbrood bakte voor zieke buurtgenoten.

Ik had het idee dat iedereen het maar voor lief nam. Tijdens een groepsworkshop met een coach ontdekte ik dat ik wel wat meer erkenning kon gebruiken en dat ook best mocht laten merken. De coach legde me uit dat elk mens gezien wil worden, maar sommigen wat meer dan anderen. Helemaal niet erg, volgens haar. Ik ben gewoon een ‘zichtbare presteerder’. Deze eigenschap uit zich in het feit dat ik graag het podium pak of het woord neem in groepen mensen. In principe een positieve kwaliteit, maar soms schiet ik er een beetje in door. Dan wil ik de hele dag door bevestigd worden. Gebeurt dat niet of te weinig, dan ben ik verongelijkt. Herkenbaar? Dat kan, want ik ben zeker niet de enige zichtbare presteerder. Er zijn er miljoenen van in Nederland. Waarschijnlijk zit het deels gewoon in ons karakter en komt het deels doordat je als kind niet of nauwelijks werd gezien. Zelf werd ik als jongste van vier weleens ‘vergeten’ door mijn ouders. Ik heb daar geen grote trauma’s aan overgehouden, wel een klein tekort.

Gewoon vragen

Stap één was erkennen dat ik meer erkenning nodig had. Stap twee was mijn omgeving daarvan op de hoogte stellen. “Ik wil graag dat je regelmatig tegen me zegt dat ik een goede moeder ben”, zei ik een keer tegen mijn man. “Huh?”, reageerde hij. “Je wéét toch dat ik dat vind?” “Nou, eerlijk gezegd twijfel ik daar soms aan. En ik hoor het trouwens nog steeds graag”, antwoordde ik. Dit uitspreken werkte bevrijdend en was zinvol. De meeste mensen kunnen geen gedachten lezen. Bovendien heeft niet iedereen evenveel behoefte aan erkenning, dus komen ze wellicht minder vaak op het idee om het te geven. Vraag er dus gewoon om.

Mijn man is een lieverd en hij heeft het sindsdien ook alweer een paar keer tegen me gezegd, maar ik vind het nog niet genoeg. Aan de ene kant schaam ik me voor mijn onzekerheid. Aan de andere kant denk ik aan de woorden van onderzoeker en auteur Brené Brown: het getuigt van moed, als je je kwetsbare kanten kunt laten zien. Dat zouden we allemaal wat vaker moeten doen, want daardoor ontstaat verbinding. Je diepere gevoelens delen roept vaak herkenning op en zorgt ervoor dat een ander zich ook makkelijker blootgeeft. Dat kan het gevoel van saamhorigheid versterken. Brown heeft er uitgebreid over geschreven in haar boek De Kracht van kwetsbaarheid en ze vertelt erover in de gelijknamige TED Talk op YouTube.

Zelf doen

Om niet afhankelijk te zijn van de waardering van anderen, wil ik een stapje verdergaan: het zelf doen. Werkt dat? En zo ja, hoe breng je het dan in de praktijk? Volgens de Britse lifecoach Sue Belton werkt het. In haar blog How to acknowledge yourself raadt ze het iedereen zelfs van harte aan deze vaardigheid te leren. Belton noemt zelferkenning een geweldig hulpmiddel om negatieve gedachten tegen te gaan. Ze omschrijft het als: ‘het herkennen en vieren van een positieve kwaliteit of eigenschap of een persoonlijke waarde, die je in ere houdt en het letterlijk benoemen daarvan (bij voorkeur hardop), zodat je dat deel van jezelf op dat moment kunt eren’. Kortom, geef jezelf een dikke pluim voor hoe je bent, wat je doet en/of waar je voor staat, en spreek dat hardop uit.

Volgens Belton is het belangrijk om eerst een lijst te maken met mogelijke kwaliteiten, een zelfbevestigingswoordenlijst. Op haar website staat zo’n lijst met wel honderd kwaliteiten. Denk aan termen als: energiek, eerlijk, open, avontuurlijk, dapper, zorgvuldig, praktisch, humoristisch, creatief. Stel jezelf elke ochtend de vraag: wat vier ik? En kies drie zelfbevestigingen. Maak je geen zorgen als je ze nog niet helemaal gelooft. Verwerk die woorden in antwoordzinnetjes en zeg ze tegen je spiegelbeeld. Denk aan het einde van elke dag aan iets wat je hebt gedaan, of het nou makkelijk ging of uitdagend was. Stel jezelf de vraag: hoe heb ik me opgesteld in die situatie en welke eigenschap in mij heeft dat mogelijk gemaakt? Neem een eigenschap van de lijst, of bedenk er zelf één, en schrijf de volgende zin op of spreek ’m uit: ‘Door dat te doen was ik [zelfgekozen woord], daarom ben ik [zelfgekozen woord].’ Ik probeer de zelferkenningsoefening van Sue Belton uit en zeg ’s morgens tegen mezelf: “Ik vier dat ik inlevend ben.” En ’s avonds zeg ik: “Door me open op te stellen naar een student, deelde ze met me dat het niet zo goed met haar ging. Daarom ben ik inlevend.” Het voelt een beetje gekunsteld om zo tegen mezelf te praten, maar ik word er wel vrolijk van en moet lachen. Dat kan ook komen doordat het er gek uitziet. Ik weet niet of de spiegel nog veel van mij gaat horen de komende tijd…

Zelfcompassie

Jezelf positief bevestigen kan op de korte termijn helpen, zegt psycholoog Gijs Jansen, maar op de lange termijn kan het juist tégen je gaan werken. Jansen heeft zich verdiept in onze ‘ongeneeslijke behoefte aan erkenning’ en schreef er zelfs een roman over: Kijken naar het feest. Jansen: “Uit onderzoek blijkt dat positieve affirmaties onder andere eenzaamheid en relatieproblemen kunnen veroorzaken. Het kan ervoor zorgen dat je jezelf steeds moet bewijzen, dat je te hoge eisen stelt aan jezelf. Je móet een goede moeder zijn, je mág het eten niet laten verpieteren, je mág geen oppas regelen om ruimte te nemen…”

Niet mogen zijn wie je echt bent, inclusief je onvolkomenheden, kan ervoor zorgen dat je je eenzaam gaat voelen. Jansen: “Het is oké dat je niet altijd perfect bent en aan je eigen positieve zelfbeeld voldoet. Je mag zijn wie je bent, zonder dat daar een label aan hoeft te hangen. Een positief zelfbeeld kan net zo vergiftigend werken als een negatief zelfbeeld. Want als je het allemaal wél gaat geloven, word je arrogant of zelfs narcistisch. Denk maar aan van die mensen die zichzelf voortdurend op de borst slaan. Die staan niet meer open voor negatieve feedback. Dat maakt relaties stuk.”

Jansen, ook auteur van het boek Omarm jezelf, geeft wel een andere suggestie om jezelf erkenning te geven: zelfcompassie, dus vriendelijk zijn voor jezelf. Jezelf omarmen met alles erop en eraan én tegemoetkomen aan wat je nodig hebt. Hij vindt het belangrijk dat je beseft dat je niet voortdurend iets hoeft te presteren om iets te zíjn. Jansen: “Zoek een moment op de dag dat je gewoon alleen maar bent, in het hier en nu. Dat je op een bankje zit en voor je uitstaart of een dutje doet. Door dat toe te staan, geef je jezelf misschien wel méér erkenning dan wanneer je zegt hoe goed je bent. Neem de rust om bij jezelf te komen. Neem de ruimte voor wie je echt bent, in plaats van voor wie je pretendeert te zijn. Misschien zijn we wel luier en saaier dan we hoopten. Misschien ben je wel af en toe niet zo’n goede moeder. Nou en?”

Woorden én daden

Daarnaast raadt Jansen ons aan om in actie te komen en te leven naar je eigen waarden. Dat is óók een vorm van jezelf zíen. Wat vind je belangrijk, waar sta je voor? Vrijheid, verbinding, liefde, zorgzaamheid, bijdragen? Focus daarop. Ga naar de kinderen en speel een spelletje met ze. Stuur een aardig appje naar een vriendin, breng een bloemetje naar de buren. Jansen: “Je wordt wat je geeft, een ouder met aandacht voor de kinderen, een meelevende vriendin...” De woorden van Gijs Jansen raken me. Ik merk dat mijn schouders zakken als ik meer mag zijn wie ik ben. Een prima mens met goede en minder goede kanten.

Minder goede kanten die ik niet weggepoetst krijg, maar dat hóéft dus ook niet. Aan de andere kant vind ik het nogal ver gaan wat hij zegt over positieve affirmaties. We denken vaak negatief over onszelf. Het kan interessant zijn om daar iets tegenover te zetten. Zoals de Amerikaanse psycholoog en Holocaust-overlever Edith Eger benadrukt; het maakt wel degelijk uit hoe je tegen jezelf praat. Eger, in een interview met Libelle: “Sta ’s ochtends op, kijk in de spiegel en zeg: ik hou van mezelf. Ik bepaal wat ik denk en wat ik voel, en hoe ik me gedraag. Dat werkt echt, weten we uit de positieve psychologie. Maar positief denken is zinloos als het niet leidt tot positieve daden.” En daarmee bevestigt ze dan weer wat Gijs Jansen zegt.

Menselijk

Ik vertaal de adviezen van beide deskundigen als volgt: ga niet eindeloos zitten bedenken of je nou wel of geen goede moeder/partner/vriendin bent, want dat gaat tussen jou en de mensen die je liefhebt in staan. Wees vriendelijk voor jezelf en doe wat bij je waarden past. Ik wil goed luisteren, open zijn over wat ik voel – ook als het onzekerheid is – en goed voor de mensen om me heen zorgen. Dus zeg ik nog steeds af en toe als ik met het gezin aan tafel zit: “Wat heb ik toch weer lekker gekookt”, zodat mijn kinderen weten: we mogen behoefte aan erkenning hebben, we mogen onszelf complimentjes geven, we mogen de ander laten weten wat we prettig vinden. Dat alles is onderdeel van onze menselijke aard. Mooi of minder mooi, het hoort er allemaal bij!