Ouderenpsycholoog Sarah: "De lockdown was traumatiserend voor ouderen met dementie"

De eenzaamheid en de schrik die kwam kijken bij het sluiten van de verpleeghuizen tijdens de coronacrisis was voor veel ouderen een klap. Zeker bij ouderen met dementie kan dat voor een trauma zorgen. Ouderenpsycholoog Sarah Blom helpt ouderen met dementie om dat trauma te verwerken. “Het is een groot misverstand dat ouderen met dementie niets meer kunnen verwerken.”
Libelle interviewde Sarah Blom over haar werk als ouderenpsycholoog in coronatijd.
Ouderen met dementie
Sarah: “Ouderen met dementie zijn nog steeds mensen. Al kunnen ze niet meer communiceren als vroeger, diep vanbinnen bevindt zich nog een hele wereld. Ze ervaren emoties, hebben herinneringen en een eigen identiteit. Als ouderen in verpleeghuizen visite ontvangen, kunnen ze daar uiting aangeven. Ze zijn moeder, tante, echtgenote. Ze hebben afwisseling, gesprekken en ervaringen. Maar op het moment dat Nederland de verzorgingshuizen op slot zette vanwege het coronavirus, viel dat allemaal weg. En voor heel veel ouderen met dementie heeft die klap voor een trauma gezorgd.”
Trauma
“Ineens zit je opgesloten en heb je enkel contact met de verzorgenden. Je enige rol is die van patiënt. Je moet gewassen worden, eten, je aankleden. De afwisseling die je daarvoor ervier, die je prikkels gaf je nog scherp hield, valt weg. Daarbij zorgde de lockdown en het coronavirus voor veel ouderen met dementie voor verwarring. Velen snapten niet wat er gaande was en dat zorgt voor onrust. Al die factoren bij elkaar geven mensen met dementie meer stress en minder gezonde prikkels. Daardoor gaan ze snel achteruit, raken ze in een isolement, gaan ze mentaal of fysiek op slot en ervaren ze een trauma.”
Verwerken
“Als ouderenpsychologe probeer ik ze daarbij te helpen. De coronacrisis is voor veel ouderen met dementie zo’n klap geweest. Ik probeer ze weer te laten bloeien en hun trauma’s te verwerken. Veel mensen denken dat dat voor ouderen met dementie niet meer mogelijk is. Maar dat is een groot misverstand. Ook al kun je niet altijd communiceren zoals je gewend bent, er zijn hele mooie, vaak onbekende, technieken om toch met ze in contact te komen.”
Op slot
“Zo was er een vrouw die helemaal op slot zat. Deze vrouw zat alleen nog maar op een stoel voor zich uit te staren, kwam niet meer naar gezamenlijke activiteiten in het verpleeghuis en zei niets meer. Sommige verzorgenden dachten dat er niets met haar aan de hand was. Ze zat toch lekker rustig? Maar niets is minder waar.”
Communicatie bij dementie
“In zo’n situatie wordt ik erbij geroepen en ga ik met de cliënt het contact aan. Dat is goed mogelijk, ook als iemand niet meer kan praten. Ik begon bij deze mevrouw met mezelf rustig voorstellen. Ik heb lang de tijd genomen om bij mevrouw te zitten en haar te laten wennen aan mijn aanwezigheid in stilte. Vervolgens drukte ik met mijn handen op haar knieën. Zo raken haar voeten de grond en voelt ze de druk van haar lichaam op de stoel. Veel mensen met dementie raken de connectie met hun lichaam kwijt. Dit is een manier om iemand terug in zijn lijf te krijgen, te laten voelen en in het nu te krijgen. Hier ben je, hier zit je.
Technieken
Vervolgens gebruik ik verschillende technieken om met iemand te communiceren. Ik spiegel bijvoorbeeld iemands gelaatsuitdrukking en lichaamshouding – hoe klein ze soms ook zijn. Een wenkbrauw die opveert, een diepe frons op het voorhoofd. Hierin zit vaak veel emotie verscholen. Het is de kunst om deze emoties te lezen en mensen hiermee in contact te brengen. Vaak benoem ik de emoties die ik op iemands gezicht zie, om voor iemand te verwoorden wat hij of zij voelt. Veel mensen met dementie voelen van alles, maar zijn de woorden kwijt. Via mijn woorden kunnen ze toch overbrengen wat ze ervaren. Zo keert iemand langzamerhand van binnen naar buiten en merk je dat er vanbinnen nog zo veel speelt.”
Uit haar schulp
“Gaandeweg bleek dat deze mevrouw haar kinderen vreselijk miste. Haar zoon en dochter had ze al weken niet gezien. Ook kwamen ze haar niet bezoeken vanachter het raam en dat deed haar pijn. Uiteindelijk hebben we samen uiting aan die emoties kunnen geven en kroop ze langzaam uit haar schulp. Na een paar weken kwam ze weer tot leven, deed ze mee aan activiteiten en praatte ze weer. Dat is zo mooi om te zien.”
Theatervoorstelling
“Op deze manier probeer ik zelf ouderen met dementie te helpen. Maar ik merkte een aantal jaren geleden dat ik meer mensen wilde bereiken. Veel familieleden en zorgverleners missen de belangrijkste inzichten en handvatten voor de omgang. Zo zonde. Het zijn dingen die iedereen moet weten die omgaat met dementie. Ik heb toen het boek Jij bent toch mijn dochter geschreven en samen met mijn familie van theatermakers en psychologen een theatervoorstelling gemaakt over dementie. In de voorstelling Dag Mama zie je een moeder die lijdt aan dementie en hoe de naasten en zorgverleners daarmee omgaan. De voorstelling zit vol pijnlijke, emotionele maar ook grappige situaties die ik uit de praktijk heb geplukt. Hiermee wil ik graag aan anderen laten zien wat voor dingen er nog vaak mis gaan in het omgaan met dementie. Maar vooral wil ik laten zien hoe het anders kan. We delen inzichten en handvatten die vaak nog onbekend zijn, maar die het geluk van álle betrokkenen enorm kunnen verhogen.”
Missers bij dementie
“Zo zie je vaak dat de communicatie helemaal wegvalt op het moment dat iemand niet meer kan praten. Voor de omgeving is het ongemakkelijk om te communiceren met iemand die niet meer terug kan praten, en dus houdt de omgeving daar al snel mee op. Maar zo raakt iemand met dementie juist in isolement. Dat zie je ook op het gebied van schaamte. Als een oudere met dementie bijvoorbeeld zichzelf heeft bevuild of seksuele opmerkingen maakt, wordt daar nog vaak op gereageerd alsof het ‘vies’ of ‘gek’ is. Hierdoor verliest een cliënt zijn eigenwaarde en gaat hij juist op slot. In mijn voorstelling probeer ik te laten zien hoe dat anders kan. Wat communicatietechnieken zijn of goede manieren om te reageren op een ongemakkelijke gebeurtenis.”
Ook gewoon mensen
“Ik wil blijven leren. Iedere dag weer. Zeker de afgelopen maanden hebben me veel inzichten gegeven. Zo heb ik tijdens de lockdown gezien wat échte eenzaamheid en rust met mensen met dementie kunnen doen. Maar ook heb ik weer veel geleerd over traumaverwerking en contact. Ik wil dat graag aan anderen leren. Aan mensen uit de zorg en aan de naasten van mensen met dementie. Daarom werk ik momenteel aan een nieuwe voorstelling. Hiermee hoop ik dat meer mensen leren om op de juiste manier met ouderen met dementie om te gaan. Dat er met ze gecommuniceerd blijft worden. En dat iedereen beseft dat ook zij gewoon mensen zijn.”
De beste berichten van Libelle in je mailbox ontvangen? Meld je nu aan voor de nieuwsbrief!
lees ook
Interview: Eva Breda. Beeld: Sarah Blom.