“Het voelde als dromen met je ogen open”

Als Imke Gilsing (45) elf jaar geleden in een psychose belandt, heeft haar moeder Marja Dirckx (73) geen idee wat dat is. “Ik heb er lang over gedaan om te begrijpen dat dit niet zomaar uit de lucht is komen vallen.”

Imke: “Tot mijn 34e leefde ik de droom die ik altijd had gehad. Ik groeide op in Bergeijk, een klein Brabants dorp, en fantaseerde over een groots, avontuurlijk leven. Naar Afrika wilde ik, arme kinderen helpen. Ik zag mezelf ook al namens Greenpeace walvissen beschermen. Ik wilde een bijdrage leveren aan een groene, rechtvaardige wereld. Nadat ik antropologie had gestudeerd, gíng ik voor Greenpeace werken en vervolgens hield ik me voor de Verenigde Naties drie jaar in Cambodja bezig met armoedebestrijding en natuurbescherming. Maar terug in Nederland ging het mis. Mijn relatie van elf jaar liep stuk en ik nam geen tijd om het te verwerken omdat ik mijn woning kwijtraakte, een andere baan kreeg en noodgedwongen verhuisde naar een andere stad. Het was te veel. Op een dag zat ik op de fiets en stopte mijn lichaam ermee.”

Marja: “Imke kwam naar mij toe in Brabant, uitgeput en ontredderd. Ze kon niet meer ontspannen. Het bleek een burn-out, maar zelf erkende ze dat niet. Na een paar weken wilde ze alweer aan het werk, ze moest en zou een project gaan doen in Congo. Als ik haar voorhield dat ze rust moest nemen, iets wat ook de dokter had gezegd, was het: ‘Ja maar…’ en: ‘Wat weet de dokter er nou van?’”

Retraite

Imke: “Ik was van het doorgaan. Ik ging altijd door, over mijn grenzen heen. Ik kon mijn grens ook niet aangeven, ik wist niet waar die lag. Ik kom uit een familie van boeren en arbeiders, hard werken en niet zeuren is de norm. Over hoe je je echt voelt praat niemand. Ik dus ook niet. Zolang ik op de been bleef en kon werken, dacht ik dat het goed met me ging. Inmiddels weet ik dat druk zijn een manier is om niets te hoeven voelen. Daarbij leverde het harde werken mij waardering op. Daar was ik, weet ik nu, onbewust naar op zoek als compensatie voor het gebrek aan waardering van mijn agressieve vader. Maar twee jaar na de burn-out werd het me echt te veel. Op advies van mijn toenmalige baas nam ik deel aan een retraitecursus. Ik was nooit eerder bezig geweest met mijn innerlijke leven, zelfs yoga vond ik al wazig gedoe, dus het was eigenlijk niets voor mij om met chakra’s aan de slag te gaan. Maar ik voelde dat er iets moest gebeuren. Waarschijnlijk omdat ik tijdens die cursus de blik naar binnen wierp, ging het daar mis. Op dag vier dacht ik dat ik elfje Tinkelbel uit de film Peter Pan was.”

Marja: “De organisatie van de retraite belde de GGD. Er kwamen medewerkers die Imke antipsychotica wilden geven, maar zij weigerde die medicijnen. Vervolgens hebben ze haar vader gebeld, die Imke naar mij bracht.
Ik wist niet wat er met haar aan de hand was. Imke sliep niet meer en ze deed allemaal rare yogaoefeningen.”

Imke, glimlachend: “Het was geen yoga, mam, ik oefende de vlinderdans. Daarbij moest ik achterover buigen om met mijn achterhoofd de grond aan te raken. Onmogelijk natuurlijk, alleen slangenmensen in het circus kunnen dat. Ik had ook wel door dat ik in een gekke trip zat. Maar ik was ervan overtuigd dat een paar van mijn helden, zoals Nelson Mandela en de Amerikaanse schrijfster Elizabeth Gilbert, naar mij onderweg waren om samen met mij die vlinderdans uit te voeren. Dan zou ik bevrijd worden uit die psychose.”

Machteloos

Marja: “Elf jaar geleden, toen Imke de psychose kreeg, wist ik niet eens wat een psychose wás. Niemand in ons dorp sprak daar over. Als ik nu vertel dat Imke een boek heeft geschreven over haar psychose, zeggen mensen: ‘O, dat wil ik hebben voor die en die, want die heeft ook een psychose gehad.’ Ik sta met mijn oren te klapperen, zo vaak als ik dat hoor.”

Imke: “Maar liefst 10% van de Nederlanders krijgt te maken met een psychose.”

Marja: “Ik had er dus nog nooit van gehoord en was doodsbang. Ik herkende Imke niet meer. ‘Zie je niet dat iedereen wit is?’, vroeg ze. Ze zag ook vlinders die er niet waren. De huisarts verwees haar naar een psychiater. Ik was opgelucht en dacht: het ziekenhuis, daar zijn deskundigen, daar wordt ze beter. Maar haar naar het ziekenhuis laten gaan, bleek de grootste fout die ik heb gemaakt. Imke werd tien dagen lang in een isoleercel gezet omdat ze de aanbevolen antipsychotica weigerde.”

Imke: “Een isoleercel is mensonterend en traumatisch. Je wordt opgesloten in een hok terwijl je juist liefde en aandacht nodig hebt.”

Marja: “Ik zeurde elke dag om uitleg van haar behandelend psychiater, maar die had geen tijd voor mij. Als moeder had ik niks in te brengen. De verpleging zei: ‘Imke is een volwassen vrouw.’ Daar sta je dan, als moeder. Ik voelde me zo machteloos en vernederd. Het was vreselijk. Imke was totaal in de war. Ik mocht bij haar op bezoek in de isoleercel, maar als ik wegging, klampte ze zich aan me vast. Ik moest mezelf losrukken.”

Open Dialogue-methode

Imke: “De psychose zelf vond ik niet beangstigend. Een psychose voelt als dromen met je ogen open. Het was magisch om Tinkelbel te zijn, te kunnen toveren en elfenstof rond te strooien. Het leek zo echt dat ik me er nog veel van kan herinneren. Maar de reactie van de buitenwereld op mijn psychotische toestand vond ik verschrikkelijk. Ze zagen me als een griezelig en gevaarlijk persoon die opgesloten moest worden en medicatie moest nemen. Die dwang is vreselijk. En onnodig. In West-Lapland is de Open Dialogue-methode uitgevonden. Psychotische mensen worden thuis behandeld, de zorg draait daar om vertrouwen en het samen zoeken naar de oorzaak van de crisis. Een psychose komt namelijk niet uit de lucht vallen en is niet met een zak pillen op te lossen. Medicatie heeft me weliswaar uit de vier weken durende psychose gehaald, maar het is symptoombestrijding.”

Geen grenzen

Imke: “Anderhalf jaar later kreeg ik opnieuw een psychose. Op de PAAZ (psychiatrische afdeling van een ziekenhuis, red.), waar ik twee maanden verbleef, was helemaal geen aandacht voor de oorzaak van mijn psychose, laat staan therapie. Daardoor herstelt slechts 30% van de patiënten hier, terwijl met de Open Dialogue-methode maar liefst 85% van de patiënten volledig herstelt binnen vijf jaar, met amper medicatie. Ik heb uiteindelijk goede hulp gevonden buiten de psychiatrie in de vorm van rebalancing. Tijdens deze lichaamsgerichte therapie ontdekte ik dat ik mezelf al jong ben kwijtgeraakt. Ik had een agressieve vader die veel spanning veroorzaakte in ons gezin. Hij ontplofte al als ik mijn schooltas niet had opgeruimd. Ik was bang voor hem en ging gewenst gedrag vertonen: pleasen. Ook mijn moeder gaf geen grenzen aan. Omdat ik dat gedrag als jong kind had aangeleerd, gedroeg ik me ook zo op mijn werk. Ik had weliswaar voor een avontuurlijk levenspad gekozen, maar op de werkvloer was ik het brave meisje dat alles deed wat anderen van me vroegen.”

Marja: “Ik heb er lang over gedaan om te begrijpen dat wat er gebeurd is met Imke niet zomaar uit de lucht is komen vallen. Achteraf gezien vind ik dat ik veel eerder had moeten weggaan bij hun vader. Mijn ex eiste veel van Imke en haar broer Stijn. Niks was goed genoeg. Maar ik was financieel afhankelijk van hem, dat maakte het lastig om te scheiden. Ik deed als moeder vooral mijn best om Imke en Stijn tegen hem te beschermen. Ik heb lang gedacht dat het gelukt was om hen uit de wind te houden, dat ze geen last van hun vader hadden gehad. Maar dat is dus niet zo.”

Zuurstoftekort

Imke: “Spanningen in huis kun je niet verhullen. Het heeft me gevormd. Maar dat ik een psychose kreeg, is niet alleen aan mijn jeugd te wijten. Het heeft ook met mijn eigen keuzes en mijn karakter te maken. En hoe ontwrichtend een psychose ook is, het heeft me wel verder gebracht. Het is een wake-upcall geweest om naar binnen te kijken en trauma’s te verwerken in plaats van te pleasen en aan mezelf voorbij te gaan. Mijn psychose heeft ook mooie momenten met mijn vader opgeleverd. Ik schrok ervan dat uitgerekend hij door de organisatie van de retraite was gebeld om me te komen ophalen. Maar hij was zacht en aardig, zo kende ik hem niet. Dat was fijn, en bizar. In mijn psychotische toestand dacht ik dat hij zuurstoftekort had.” Lachend: “Ik ging hem mond-op-mondbeademing geven. Iedereen dacht: die vrouw is echt knettergek, die wil met haar vader tongzoenen. Ha! Maar drie maanden later bleek dat hij longkanker had, hij had een tumor zo groot als een tennisbal in zijn longen. Hoe kon ik dat weten? Vijf jaar geleden is hij overleden, maar door zijn ziekte en mijn psychose zijn we dichter bij elkaar gekomen.”

Innerlijke avonturen

Marja: “Imke en ik waren al heel close, maar we zijn nog meer naar elkaar toe gegroeid. Toen ze anderhalf jaar na haar eerste psychose wéér ziek werd, heeft ze een tijd bij mij gewoond. In die periode hebben we veel gepraat. Alles wat er vroeger is gebeurd, hebben we naar elkaar uitgesproken. We zijn eerlijker naar elkaar geworden. We hebben afgeleerd om tegen elkaar te zeggen dat het altijd goed gaat, zoals we gewend waren in onze familie.”

Imke: “We vertellen het elkaar nu als we boos, geïrriteerd of verdrietig zijn. Onze band is intenser. Tegelijkertijd is het leven gecompliceerder geworden. Ik kan minder prikkels aan. Daardoor woon ik weer in mijn geboortedorp dat ik als kind altijd wilde ontvluchten en schrijf ik nu in alle rust mijn boeken in plaats van dat ik op een druk kantoor werk. Gelukkig kan dat nog wel. Ik heb een leuke man ontmoet en ben getrouwd. In plaats van spannende buitenlandse avonturen beleef ik nu vooral innerlijke avonturen. Er is een nieuwe wereld voor me opengegaan en dat heeft me absoluut verrijkt.”

Meer lezen?

Libelle mag 5 exemplaren van Imke’s boek Een dag uit het leven van Tinkerbel (€ 24,99, Uitgeverij Ten Have) weggeven. Kans maken? Ga naar libelle.nl/imkegilsing.

Visagie & styling: Ronald Huisinga | Visagie: Wilma Scholte | Productie: Marije Ribbers | M.m.v. Imke: Zara (jurk), Sandro (top), B.W. Socks (panty), Mango (sandaletten). Marja: Zara (bloes), Nolten (pumps)