Van ‘gaslighting’ tot ‘narcist’: 10 psychologietermen die we vaak ten onrechte gebruiken

Althans, dat vertellen psychologen en psychotherapeuten aan Time.

Minder betekenis

Open sociale media en je ontkomt er niet aan: onderwerpen als psychologie en mentale gezondheid zijn hot en happening. Goed voor het bewustzijn, maar ook kwalijk, zo stellen experts. Gebruik en misbruik van termen liggen namelijk dicht bij elkaar, en dit laatste kan de betekenis van woorden doen verwateren. Het is eigenlijk net als inflatie: hoe vaker iets voorbij komt, hoe meer de waarde, of in dit geval kracht, ervan afneemt.

Geen nuance

Elke vorm van gedrag in een hokje willen stoppen, kan ongewenste gevolgen hebben, vertelt Naomi Torres-Mackie aan Time. Ze is pyscholoog in het Lenox Hill Hospital in New York en hoofd onderzoek bij de Mental Health Coalition, een non-profitorganisatie die ernaar streeft het stigma rondom mentale gezondheid te doorbreken. “Als we heel snel ergens labels op plakken, kan dit genuanceerde, belangrijke gesprekken laten ontsporen en een veronderstelde betekenis creëren.”

We delen tien van dit soort labels, die in het Time-artikel worden genoemd, naar aanleiding van uitspraken van eerder genoemde psychologen en psychotherapeuten.

10 psychologietermen die we vaak ten onrechte gebruiken

1. Gaslighting

In de psychologie wordt deze term al tientallen jaren gebruikt, maar pas onlangs werd gaslighting gemeengoed bij het grote publiek. Wat het in werkelijkheid betekent? Iemand manipuleert je doelbewust om je eigen gezonde verstand, je ervaringen, je geheugen en zelfs je realiteit in twijfel te trekken. Dit gebeurt vaak in gewelddadige relaties. De term vindt zijn oorsprong in de psychologische thriller Gaslight uit 1944.

Concreet voorbeeld: iemand die herhaaldelijk volhoudt dat een gebeurtenis nooit heeft plaatsgevonden, terwijl dat overduidelijk het geval is. Iemand die zich schuldig maakt aan gaslighting wil verwarring veroorzaken en twijfel zaaien. Het is vaak een manier om dwang en controle uit te oefenen.

Waar het misgaat? Bij de verkeerde interpretatie die veel mensen aan het woord geven. Ze brengen elk onhandig gedrag, elke leugen en elk meningsverschil dan terug tot gaslighting. Journalisten Esma Linnemann en Emma Curvers schreven onlangs voor de Volkskrant een interessant essay over gaslighting.

2. Trauma

Heb je een willekeurig gesprek met iemand, dan ontkom je er waarschijnlijk niet aan dat de term ‘trauma’ of ‘getraumatiseerd’ een keer valt. Iemand struikelde op straat en viel, ten overstaan van een grote groep mensen? Wat vreselijk! Nu heeft deze persoon ongetwijfeld een trauma opgelopen.

Natuurlijk is een gebeurtenis als bovenstaande allesbehalve leuk, en kan het gepaard gaan met een heleboel schaamte. Psychologen geven dan echter de voorkeur aan termen die de lading beter dekken, zoals ‘gênant’, ‘vernederend’, ‘schokkend’ of ‘verontrustend’.

Wat trauma daadwerkelijk betekent? Het is een ernstige, vaak chronische fysiologische verstoring van het zenuwstelsel. Mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) kunnen bijvoorbeeld ernstige angst ervaren, waardoor ze de vreselijke emoties van eerdere traumatische gebeurtenissen opnieuw denken te beleven. Dit leidt soms zelfs tot suïcide. Het informeel gebruiken van termen als ‘getraumatiseerd’ bagatelliseert wat trauma eigenlijk is.

3. Trigger

Het Engelse woord ‘trigger’ staat voor het stimuleren van een herinnering aan een traumatische ervaring, vaak gevolgd door reacties zoals flashbacks, zelfbeschadigende gedachten of paniekaanvallen. Het voelt vaak alsof iemand een trauma opnieuw beleeft. Denk aan een oorlogsveteraan die wordt getriggerd door het horen van geweerschoten, wat leidt tot verontrustende flashbacks. De hersenen en het lichaam kunnen dan reageren alsof ze weer in het moment zijn. Boeken, films en andere media bevatten daarom zogenaamde waarschuwingen voor triggers.

Sommige mensen gebruiken de term ‘getriggerd’ echter als synoniem voor ‘geschokt’ of ‘geïrriteerd’, bijvoorbeeld als ze een beroemdheid zien in een opvallende jurk of slenterende mensen voor zich hebben lopen op straat.

4. Narcist

Het is een favoriet onder het zelf stellen van diagnoses: iemand bestempelen als ‘narcist’. Niet zelden gaat het om een vervelende ex of tikje egoïstische voormalige vriendin. Volgens psychologen wordt de term tegenwoordig enorm onzorgvuldig gebruikt.

Een narcistische persoonlijkheidsstoornis is een klinische diagnose die te herkennen is aan symptomen als een overdreven gevoel van talent en eigendunk, fantasieën over macht en schoonheid, een neiging om te profiteren van anderen en een diepe behoefte aan aandacht en bewondering. Nog een symptoom: het onvermogen om met kritiek om te gaan. De diagnose wordt meestal gesteld bij mannen. De behandeling? Gesprekstherapie en in sommige gevallen zelfs medicatie.

5. Love-bombing

Love-bombing is iemand overspoelen met liefde en genegenheid om ófwel beledigend gedrag goed te maken, ófwel om iemand onder controle te houden en te manipuleren. Denk aan het overladen met overmatige aandacht en extravagante tripjes, waarbij het doel is iemand afhankelijk te laten voelen. Echte love-bombing is relatief zeldzaam en wordt het meest gebruikt in gewelddadige relaties, vaak door mensen met narcisme.

Iemand die je graag geschenken of complimenten geeft, maakt zich dus écht niet per se schuldig aan love-bombing. Dit kan ook gewoon een blijk zijn van onschuldig enthousiasme.

6. Toxic of giftig

Het Engelse ‘toxic’ of het Nederlandse ‘giftig’ worden tegenwoordig overal en nergens gebruikt. De iets te enthousiaste fans van die ene artiest zijn sowieso giftig, net als de barista die je een half uur op je koffie liet wachten, en je vervelende baas.

Echt toxic gedrag beperkt zich echter tot situaties waarin iemand een ander opzettelijk (emotionele) schade toebrengt. Als iemand niet goed bij je past of een moeilijk persoon is, is diegene dus niet per se giftig. Het verkeerd gebruiken van dit label kan volgens psychologen oneerlijk of zelfs schadelijk zijn.

7. Grooming

Grooming, in het Nederlands ‘verzorgen’, vindt plaats wanneer iemand een relatie ontwikkelt met een jonger persoon, mogelijk een minderjarige, met de bedoeling hem of haar seksueel te misbruiken. Het gebeurt vaak online. Aanwijzingen zijn onder meer het ondermijnen van de relatie van het slachtoffer met diens familie en vrienden, vertrouwen winnen door middel van geschenken en aandacht en ze ongevoelig maken voor aanraking, bijvoorbeeld door knuffelen of kietelen. Het doel hiervan? De jongere persoon in de relatie heeft geen keuzevrijheid of macht.

Sommige politici gebruiken deze term tegenwoordig online - onnauwkeurig en gevaarlijk - voor het verspreiden van anti-LHBTIQ-misinformatie. Elke oudere die met een jongere uitgaat, zou zich hier volgens hen schuldig aan maken. Daarbij ontbreekt elke nuance.

8. Traumabinding

Over traumabinding wordt ten onrechte gedacht dat het plaatsvindt wanneer twee mensen met traumatische ervaringen deze met elkaar delen, wat ze dichter bij elkaar brengt. Dit dekt echter niet de lading.

Volgens deskundigen verwijst traumabinding naar de band tussen een misbruiker en zijn of haar slachtoffer. Denk aan het Stockholmsyndroom, een coping-mechanisme dat optreedt wanneer iemand positieve gevoelens ontwikkelt voor zijn ontvoerder of misbruiker.

Een traumaband is een emotionele of hormonale band die wordt ervaren door de misbruikte persoon. Deze persoon krijgt dan het gevoel de misbruiker nodig te hebben om te overleven. Het wordt vaak verward met liefde.

9. Antisocial of asociaal

Geen zin om naar een feestje te gaan? Dan is het overdreven en fout om jezelf gelijk te bestempelen als ‘antisocial’. De term verwijst in feite naar een persoonlijkheidsstoornis die verband houdt met het herhaaldelijk negeren en schenden van de rechten van anderen. Het wordt gekenmerkt door crimineel gedrag, impulsiviteit, gebrek aan empathie en een gebrek aan bewustzijn over hoe je andere mensen beïnvloedt. Iets heel anders dus dan gewoon graag alleen zijn.

10. Trauma-dumping

Je hart uitstorten bij een goede vriend of vriendin betekent niet noodzakelijk dat je doet aan trauma-dumping, een populaire term op TikTok. Eigenlijk betekent trauma-dumping: het delen van specifieke details over een traumatische ervaring met iemand die er niet klaar voor is of het niet wil horen. Dat gebeurt vooral op een herhaaldelijke of ongevraagde manier, of op een ongepast moment.

Degene aan de ontvangende kant loopt het risico secundair trauma te ervaren, waardoor deze persoon uitgeput of angstig wordt. Denk aan het delen van beeldende details over een gewelddadige relatie met iemand die een soortgelijke ervaring heeft. Het delen hiervan zou dan een trigger kunnen zijn. Het doel van trauma-dumping is meestal het vragen om een reactie, in tegenstelling tot even gezond ‘ventileren’.

Koningin Máxima zet zich sinds jaar en dag in voor het vergroten van het bewustzijn over mentale gezondheid. In onderstaande video zie je hoe.

Bron: Time.com