Dit is waarom je die elf Friese steden écht moet zien

In 1997 vond de laatste Friese Elfstedentocht op ijs plaats. Als het dan niet wil vriezen, dan rijden we hem gewoon lekker met de auto. Ontspannen, met veel uitjes, lekker eten en toffe overnachtingen. It giet oan!

Start én finish van de Elfstedentocht

Leeuwarden is het begin- én eindpunt van de Friese Elfstedentocht. Hier vind je statige koopmanshuizen, intieme hofjes en gezellige winkelstraatjes. De Kleine Kerkstraat is ooit uitgeroepen tot de leukste winkelstraat van Nederland en ook de Sint Jacobsstraat, met zijn originele boetieks en conceptstores, mag gerust het winkelwalhalla van het Noorden worden genoemd.

Zeker doen

•• Ga naar het Fries Museum, waar topstukken hangen van grote Friese schilders als Gerrit Benner en Laurens Alma Tadema. In het keramiekmuseum Princessehof is tot en met 20 augustus de ­tentoonstelling Feest! te zien.
friesmuseum.nl en princessehof.nl

•• De kunst ligt trouwens gewoon op straat in Leeuwarden. Onder de titel Writer’s Block hebben graffiti­kunstenaars verschillende muren in de stad kleur gegeven met een serie muurschilderingen.
writersblockmurals.com

Eten & drinken

•• Pecorino is een eet- en wijnbar in de oude binnenstad. De perfecte plek voor een borrel met een fijne versnapering. Daarna op ‘proefverlof’ in de voormalige gevangenis De Blokhuispoort.
pecorinoleeuwarden.nl en proefverlof.frl

Slapen

•• Blijven logeren tussen de ketels kan in één van de elf boetiekhotelsuites van De Brouwerij, een bierbrouwerij in het hart van Leeuwarden.
bijonsindebrouwerij.nl/slapen

Iconische watersportstad

Als je van Leeuwarden richting Sneek rijdt, kom je door het terpdorp Mantgum, met statige herenhuizen en deftige oprijlanen. De weg vervolgt langs trekvaart de Zwette. Dit stuk van de Elfstedentocht leggen de schaatsers in het donker af, vanwege de vroege start. Via Boazum (beroemd van de kerk met fresco van een baardloze Jezus) rijd je Sneek binnen. Dit gezellig watersportstadje met iconische waterpoort wordt vooral in de zomer druk bezocht ­tijdens de jaarlijkse Sneekweek, maar ook in de wintermaanden is het een pláátje.

Zeker doen

•• Neem een kijkje in de Martinikerk, waar de Friese held Grutte Pier begraven ligt. Het magische verhaal over de Friese vrijheidsstrijder is verfilmd en draait deze winter in de Nederlandse bioscopen. Op het Hoogend staat een beeld van een man op een gouden bal in het water. Hij blaast de hoorn des overvloeds. Het beeld is onderdeel van het Friese kunstproject 11fountains.
11fountains.nl

Eten & drinken

•• De fluffy pancakes en ­belachelijk lekkere citroen-meringuetaart van Markt23 zijn beroemd tot ver buiten Sneek.
markt23.nl

Slapen

•• Overnachten in een van de comfortabele appartementen van Stadslogement By Peek voelt een beetje als wonen in de schilderachtige binnenstad. De verleiding is dan ook groot om er een tweede nachtje aan vast te plakken.
bypeek.nl

Houtstad van het Noorden

Prachtig stadje met de lange gracht en karakteristieke overtuinen (om vanuit huis in de tuin te komen, moet je eerste de weg over). Misschien wel het best bewaarde geheim van de elf steden. Ooit wereldberoemd vanwege de houtbewerking. Ook was IJlst het decor van de verfilming van het oer-Friese verhaal De schippers van de Kameleon.

Zeker doen

•• Duik in Museum Houtstad IJlst in de houtgeschiedenis. Bekijk er de collectie van de historische firma Nooitgedagt: een indrukwekken­de hoeveelheid gereedschap, houten schaatsen en speelgoed. In de werkplaats worden regelmatig houtworkshops gegeven.
houtstad-ijlst.nl

Eten & slapen

•• Stadsherberg Het wapen van IJlst is een beproefd adres. Ben je er in de zomermaanden? Boek dan een van de duurzame Sinnehúskes met fluisterboot, die op een voormalige scheepswerf midden in het stadje staan.
wapenvanijlst.nl en werfijlst.nl

De kleinste van de elf steden

Rijd via een kleine omweg naar Sloten en stop onderweg in Balk bij Bakker Meinsma voor kalverpoten en een Balkster Balkje. Bij mooi weer word je in Sloten begroet door de wapperende witte lakens op de bleekweide, het veld waar vroeger de was werd gebleekt.

Zeker doen

•• Neem een kijkje op de zolder van oud-Slotenaar Peter Bonnet, waar zijn verzameling toverlantaarns is te zien. museumsloten.nl

Eten & slapen

•• Rij het kleine stukje terug naar Woudsend om te eten en te slapen in de Piet Hein Eek-kamers van Omke Jan. omkejan.nl

De oudste stad van Friesland

Vrolijk gekleurde ­havenhuizen pal aan het IJsselmeer: Stavoren wordt ook wel het Kopenhagen van Friesland genoemd. Een stukje kleiner dan de Deense hoofdstad, dat wel. Met een stadswandeling van een uur heb je een aardig beeld.

Zeker doen

•• Bekijk het Blokhuis dat op de plek staat waar de Spanjaarden in 1580 een belangrijk verdedigingswerk bouwden. Op de oude funda­menten is een kunstige ­verbeelding van het vestingwerk nagebouwd van glas, staal en beton.

Eten & slapen

•• Bij De Vrouwe van Stavoren staan Oma’s stoofvlees en Paling in ’t groen op het menu. Daarna kun je blijven logeren in een wijnvat en ontspannen in de Wijnvat Wellness. Bijzonder toch?
hotel-vrouwevanstavoren.nl

Schaatsen, schilderkunst & klederdracht

We blijven aan de oevers van het IJsselmeer. Rij via Molkwerum naar Hindeloopen, een beeldschone handelshavenstad beroemd vanwege de kleurige, bedrukte stoffen (sits) en de Hindelooper schilderkunst (met krullen en bloemen beschilderde houten meubels). Hier staat ook het eerste officiële Friese Schaatsmuseum. Wie het Fries net een beetje onder de knie begint te krijgen, heeft pech, want in Hindeloopen spreken ze een variant met een geheel eigen klank en woorden.

Zeker doen

•• Het atelier en de winkel van Roosje Hindeloopen zijn verplichte kost als je in Hindeloopen bent. Hier worden krukjes, toiletrolhouders en dienbladen nog altijd met de hand beschilderd.
roosjehindeloopen.com

Eten

•• Geniet van sliptong of een visstoofpotje bij Sudersee. Hier worden eigen likeuren gestookt, waaronder ’t Voddenwijfje dat bij de Blue de Wolvega-kaas wordt geschonken. De vruchtenlikeur is vernoemd naar een oud voddenvrouwtje dat uitgekauwde vruchten niet doorslikte, maar in de honingwijn spuwde.
sudersee.com

Slapen

•• In het Hylperhuis slaap je in stijl. Een voormalige kapiteinswoning, ingericht met Hindelooper stoffen en schilderwerk.
hylperhuis.nl

Stad van stenen & aardewerk

Gevelstenen en aardewerk, daarvoor moet je in Workum zijn. Het met uitsterven bedreigde Fries kerfsnee-aardewerk is door Pottenbakkerij Kunst weer in productie genomen. Op de Hylperdijk, bij de ingang van de haven, staat de witte vierkante vuurtoren. Deze speelt jaarlijks nog een belangrijke rol bij de legendarische Strontrace, een zeilwedstrijd van Workum over het IJsselmeer naar Warmond, en weer terug.

Zeker doen

•• Wie Workum zegt, zegt Jopie Huisman. In het gelijknamige museum hangt het werk van deze schilderende voddenboer, die een meester was in het schilderen van het alledaagse. Gewoon gaan kijken. Mooi!
­jopiehuismanmuseum.nl

Slapen

•• Beneden een galerie en woonruimte, boven een bed and breakfast: ArteSuite is een luxe kunstbeleving in het voormalige Workumse post­kantoor.
artesuite.com

Eten

•• Eveneens in een voormalig postkantoor, maar dan in het naburige stadje Makkum, zit Restaurant It Posthûs. Hier komen mensen naartoe voor de uitgebreide borrelplank en het assortiment lokale bieren.
Plein 15, Makkum

Elfstedenhart van Friesland

Ga landinwaarts richting Bolsward, en neem een kleine omweg over Witmarsum. Bij de bakkerijmolen van Christa Bruggenkamp, alias Mevrouw de Molenaar, hebben ze het lekkerste Friese suikerbrood en Fryske dúmpkes 2.0. mevrouwdemolenaar.nl

Zeker doen

•• Voor de mooiste verhalen uit de geschiedenis van dit deel van Friesland ga je naar het stadhuis van Bolsward en Museum De Tiid.
detiid.nl

Eten & slapen

•• Logeer in een voormalig weeshuis en ga vooraf heerlijk eten in het bijbehorende huiskamerrestaurant. Ook bijzonder: in Schettens, net buiten Bolsward, kun je slapen in de kerk.
hotelhetweeshuis.nl en kerkovernachting.nl

Openluchtmuseum aan de Waddenzee

Harlingen is een gezellige havenstad. In plaats van op het veer naar Terschelling of Vlieland te stappen, blijven we in deze gezellige stad. Wandel door het nieuwe gedeelte van het havengebied richting het strand en stop onderweg voor een bierproeverij bij Het Brouwdok.
brouwdok.nl

Zeker doen

•• Monumenten, pakhuizen, de haven en de lange pier: Harlingen is als een openluchtmuseum. Een mooie stadswandeling is de beste manier om van de stad te genieten, met of zonder gids.
harlingenwelkomaanzee.nl

Eten & slapen

•• Voor wie buiten Harlingen wil eten en logeren is Hotel Greate Pier in Kimswerd een gouden tip. Nog even verderop ligt Pingjum, waar ze bij de gelijknamige pizzeria behalve prima pizza’s ook pasta met kokkels van het wad serveren.
hotelgreatepier.nl en pizzeria-pingjum.nl

Ster van de elf steden

Franeker was vroeger een universiteitsstad. De geheime tuinen en karakteristieke gevels maken het een feest om hier rond te dwalen. Vergeet de tuin achter de kerk niet. Franeker is een wat grotere plaats, leuk om doorheen te fietsen.

Zeker doen

•• Bezoek het oudste nog werkende planetarium ter wereld, gebouwd door wolkammer en amateurastronoom Eise Eisinga. Hij schilderde het zonnestelsel op het plafond van zijn huiskamer. ­
planetarium-friesland.nl

Eten

•• In Brasserie De Stadstuin naast het planetarium bakken ze ‘planeetpannen­koeken’. Favoriet is Pluto met peer, geiten­kaas en spek.
brasseriedestadstuin.nl

Slapen

•• Bij bed and breakfast Dekemahuis slaap je in een originele Friese stins (zo werden de eerste verstevigde stenen huizen hier genoemd) midden in het historische centrum van Franeker.
bedandbreakfastdekemahuis.nl

Het keerpunt van de Elfstedentocht

Het laatste stadje op de elfstedenroute. De schaatsers komen Dokkum binnen op Het Kleindiep. Hier gaan ze onder de Bontebrug door om de laatste stempel te halen, keren om, en schaatsen terug naar Leeuwarden. Bij het beroemde keerpunt staat een houten bankje in de vorm van een Friese doorloper. Een mooi rustpunt voor wie Dokkum te voet bekijkt met een van de stadswandelingen van Museum Dokkum.
museumdokkum.nl

Zeker doen

•• Ga voor een proeverij van de lekkerste speciaalbieren van Kâld Kletske en Dutch Ipa naar Brouwerij Dockum. Ze serveren er ook iets lekkers bij.
brouwerijdockum.nl

Eten & slapen

•• Een stijlvol adres, direct naast de stadspoort, is het recent gerestaureerde Grandcafé-Hotel Van der Meer. De familie­kamer heeft een gezellige stapelbedstee en kijkt uit over de grachten.
hotelvandermeer.nl

Fotografie: ANP, Jeroen Deen, Getty Images, HH/Judith Dekker, Suzanne Irmer, Image Select, Jan Luijk, Nationale Beeldbank, Shutterstock, Stocksy, Oof Verschuren