Willem-Alexander vs. Beatrix op de troon: dit zijn de opvallendste verschillen

Bij de inhuldiging van koningin Beatrix in De Nieuwe Kerk, in 1980, zit een dertienjarige jongen op de voorste rij. Tijdens de toespraak van zijn moeder steekt hij even zijn duim omhoog, alsof hij wil zeggen: “Je doet het goed”. Deze dag verandert niet alleen het leven van Beatrix, maar ook dat van haar oudste zoon. Vanaf nu is Willem-Alexander Prins van Oranje.

Het koningschap is omgeven met tradities en protocol, maar toch kan ieder staatshoofd de functie een persoonlijke invulling geven. En dus zijn er ook veranderingen, ook nadat Willem-Alexander tien jaar geleden zijn moeder opvolgde. “Langzaam, maar het beweegt wel mee met de maatschappij”, zei Willem-Alexander in 2017 over de monarchie. Bij zijn eigen inhuldiging in 2013 bedankte hij zijn moeder. “U wist uw vele plichten bijeen te brengen in een bezield verband. Op u werd nooit vergeefs een beroep gedaan. Ook in dagen van persoonlijke droefheid was u op de meest liefdevolle wijze een betrouwbare steun voor ons allemaal.”

Intimiderend

Als kind keek Willem-Alexander tegen zijn moeder op. Haar plichtsbesef en werklust maakten diepe indruk op hem, waren bijna intimiderend. Hoe zou hij ooit in haar voetsporen kunnen treden? “Ik vind het eigenlijk bijna benauwend als je ziet hoe een goed voorbeeld het is. Om het überhaupt te proberen te evenaren, zal al een heel karwei worden”, zei de kroonprins in 1988.

Zo’n tien jaar later vertelt de dan dertigjarige Willem-Alexander tijdens een interview met Paul Witteman dat zijn moeder voor hem adviseur nummer één is, maar dat hij affiniteit voelt met zijn grootmoeder, koningin Juliana.

Toegankelijker

De dertienjarige jongen die in De Nieuwe Kerk zijn duim opstak, is nu zelf tien jaar koning. Eén belangrijk advies dat hij van zijn moeder heeft overgenomen is dat je jezelf moet blijven. “Probeer niet met alle winden mee te waaien, want dat breekt je op”, zo bracht hij het zelf onder woorden.

Sommige mensen noemen hem koppig, maar ook zijn moeder had een eigenzinnige kant. Daarin lijken ze op elkaar, toch overheersen de verschillen. Bijvoorbeeld in de omgang met de pers. Voor Beatrix waren journalisten een noodzakelijk kwaad. “U bent zo onhebbelijk”, sprak ze de pers streng toe bij een bezoek aan Meppel in 1998. En niet zonder reden: ze bezocht daar mensen van wie de huizen schade hadden opgelopen door de hoge waterstand en de pers verdrong elkaar in het tuintje van een van de getroffenen. En ook bij andere bezoeken vond Beatrix het niet altijd nodig te poseren voor de fotografen. Het ging haar om de mensen die ze zou ontmoeten, die verdienden haar volle aandacht, niet de camera’s.

Willem-Alexander begrijpt dat de media juist belangrijk kunnen zijn voor de beeldvorming van het Koninklijk Huis. En daarom stelt hij zich open op. Dat was bijvoorbeeld duidelijk te zien in Japan, waar Willem-Alexander en Máxima aanwezig waren bij de inhuldiging van keizer Naruhito. Voorafgaand aan dit bezoek hadden ze een staatsbezoek aan India gebracht en veel royaltyjournalisten reisden mee, van India naar Tokio. Bij een kort fotomoment ging Willem-Alexander een gesprek aan met de pers: “Zo, alles goed? Heel teruggekomen uit India?” Geen sprake van dat zijn moeder dat in dezelfde situatie ook had gedaan.

Voor Beatrix stond de waardigheid van het ambt voorop en dat betekende dat het protocol belangrijk was. Er moest afstand zijn tussen vorstin en volk en tussen vorstin en de pers. Zomaar in gesprek gaan met journalisten voor het oog van de camera’s paste niet in dat plaatje. Dat Willem-Alexander en Máxima op Koningsdag een kort televisie-interview gaven, zou in de dagen van Beatrix ook ondenkbaar zijn geweest. Zij gaf tijdens haar ambtsperiode drie grote televisie-interviews, maar die gingen vooral over haar ambt, niet over haar privépersoon. In 2005 vroeg Dorien Pessers pas op het eind van het gesprek naar Beatrix’ ervaringen als oma. “Ik vind het enig”, glunderde Beatrix. Maar daar moest de kijker het mee doen. Beatrix wilde als koningin geportretteerd worden, niet als mens.

Hoe anders verliep het televisie-interview van Willem-Alexander met Wilfried de Jong in 2017, ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de koning. Dat werd juist een persoonlijk gesprek, waarin Willem-Alexander voluit vertelde over zijn jeugd, zijn liefde voor zijn gezin, maar waarin hij ook heel open was over het verdriet om het verlies van zijn broer Friso.

Dicht bij de mensen

Voor Willem-Alexander staat in zijn functie het verbinden centraal: hij wil dicht bij de mensen staan. En open zijn over zijn eigen leven is een van de manieren waarop hij die verbondenheid kan creëren. De positieve reacties op het interview zullen Willem-Alexander in dat idee hebben gesterkt. Mensen lieten hem weten dat ze zich herkenden in het verdriet dat je kunt hebben om een overleden dierbare.

Het verlangen naar samenbinden is voor Willem-Alexander belangrijker dan de regels van het protocol en de waardigheid van het ambt. Een van zijn meest indrukwekkende toespraken hield hij op de Haagse Markt in een multiculturele buurt in Den Haag. Het was 2016, een paar dagen nadat Brussel was getroffen door terroristische aanslagen en de koning wilde duidelijk maken hoe belangrijk vrijheid is. Tussen de kramen met tomaten en winterpenen zocht hij de camera en sprak hij het Nederlandse volk toe. “We moeten onze rug rechthouden, want dit is een aanval op onze open, vrije samenleving.”

De toespraken van de koning zijn duidelijk en worden uitgesproken in gewoon Nederlands. “Nederland is meer dan zeventien miljoen selfies”, in de kerstrede van 2014 is een typische Willem-Alexander-uitspraak. Waar zijn moeder in haar toespraken neigde naar abstracte termen, houdt de koning het liever concreet.

Willem-Alexander vs. Beatrix: twee karakters

De verschillen tussen moeder en zoon hebben natuurlijk ook te maken met verschillen in karakter. Beatrix is perfectionistisch. Ze nam tot laat in de avond dossiers door, bereidde bezoeken tot in de puntjes voor. Natuurlijk gaat Willem-Alexander ook goed geïnformeerd op pad bij een werkbezoek, maar een dossiertijger zoals zijn moeder is hij niet. Daar staan andere eigenschappen tegenover. Willem-Alexander is iemand die makkelijk contact maakt en mensen snel op hun gemak stelt. Daar haalt hij zijn inspiratie uit, heeft Máxima eens gezegd.

Ook in hun persoonlijk leven zijn er verschillen. Beatrix heeft een grote belangstelling voor abstracte kunst, beeldhouwen en ballet. Een middagje kunst kijken is voor de prinses een heerlijk uitje. Haar zoon houdt daarentegen van rockmuziek, hij gaat naar concerten van U2 en is een echte sportliefhebber. Bij sportwedstrijden zit hij, vaak met Máxima en één of meer dochters, op de tribune en juicht hij de Oranje-sporters enthousiast toe. Om na afloop samen het behaalde resultaat te vieren.

In het gezin zijn de omstandigheden waaronder Beatrix Willem-Alexander opvoedde totaal anders dan de jeugd die Amalia, Alexia en Ariane hebben. In een belangrijke periode, toen haar zonen op de grens van de puberteit stonden, moest Beatrix haar man missen. Prins Claus had last van depressies. In deze moeilijke tijd stond Beatrix voor de taak het koningschap en het ouderschap combineren.

Leerschool

Voor Willem-Alexander ligt dat anders. Samen met Máxima vormt hij een team, op werkgebied én privé. Maar ook al zijn de omstandigheden anders, belangrijke normen en waarden heeft Willem-Alexander van zijn moeder overgenomen. Bijvoorbeeld het afschermen van het gezinsleven. In een publieke functie als het koningschap moet je ruimte voor jezelf hebben en dat geldt ook voor de opvoeding van de kinderen. Beatrix en Willem-Alexander vinden beiden dat kinderen van een staatshoofd in de eerste plaats gewoon kind zijn, en net als andere kinderen behandeld moeten worden. En ook heel belangrijk: hun kinderen moeten fouten kunnen maken. In 1980 verwoordde toen nog prinses Beatrix het zo: “Wat wil je als je kinderen tot normale mensen wilt laten opgroeien? Dan moeten ze toch de kans krijgen om eens fouten te maken, desnoods ook eens tegen de lamp te lopen.” Willem-Alexander voedt Amalia op precies dezelfde manier op. “Leer jezelf kennen, ken je eigen grenzen, ga eroverheen en maak fouten.”

Wat betreft openbare optredens voor prinses Amalia zijn Willem-Alexander en Máxima iets terughoudender dan Beatrix dat was met haar oudste zoon. Toen Willem-Alexander veertien was, verrichtte hij al zijn eerste opening: die van de Rotterdamse Willemsbrug. Bij Amalia hebben we langer moeten wachten. De recente reis naar het Caribisch gebied was haar vuurdoop. En ook het begin van haar leerschool voor het koningschap. Hoe Amalia als staatshoofd zal zijn? Gaat het haar om de waardigheid van het ambt of kiest ze voor een informelere benadering? Ze zal haar eigen keuzes maken, net als haar vader en haar grootmoeder hebben gedaan.